Читаем без скачивания Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке) - неизвестен Автор

- Чаму вы такiя бедныя? - пытаецца ў iх жабрак. - Хiба ў вас няшчасьце якое цi што?

Браты цяжка ўздыхнулi:

- Зусiм прапала наша гаспадарка...

- А як-жа вы раней жылi?

- Бацька гаспадарыў, дык хлеб i вёўся.

- А што ён, ваш бацька: малады цi стары?

- Ды зусiм стары ўжо...

- Вось бачыце, - кажа жабрак, - ён стары, ды гаспадаркаю кармiўся сам i вас кармiў. А вы маладыя, дужыя i бяз хлеба галееце...

Брыдка стала братом, радзей пачалi яны iз стрэльбай ды вудай цягацца, а больш гаспадаркай займацца.

Мiнуў год, i зажылi яны зноў, як трэба.

Тым часам вярнуўся бацька з гасьцей. Паглядзеў: гаспадарка як мае быць! Узрадаваўся ён i кажа да сыноў:

- Вось цяпер я магу спакойна i памiраць, бо бачу, што вы розуму набралiся: ловiце, страляеце i гаспадарку даглядаеце.

СIНЯЯ СЬВIТА НАЛЕВА ПАШЫТА

Жыў-быў цар-чараўнiк. Клiкнуў ён клiч па ўсяму царству: "Хто схаваецца ад мяне, таму поўцарства аддаю!". Знайшоўся такi ахвотнiк - Сiняя сьвiта налева пашыта. Прыходзiць ён да цара-чараўнiка:

- Я, - кажа, - бяруся схавацца так, што ты мяне ня знойдзеш.

- Добра, - кажа цар. - Калi схаваешся - поўцарства табе, а не - галава з плеч. Расьпiшыся.

Расьпiсаўся Сiняя сьвiта i давай хавацца. Перад царом стаяў добрым малайцом, па двары бег чорным сабалём, пад вароты лез белым гарнастаем, па полi бег шэрым зайцам.

Як бегчы, так бегчы - забег у трыдзевятае царства.

А ў тым царстве быў дужа вялiкi луг. Прыбег ён на той луг i перакiнуўся ў тры кветкi.

На другi дзень цар устаў, паглядзеў у свае чараўнiчыя кнiгi i кажа:

- Перада мною стаяў добрым малайцом, па двары бег чорным сабалём, пад вароты лез белым гарнастаем, па полi бег шэрым зайцам. Забег на вялiкi луг у трыдзевятае царства i перакiнуўся ў тры кветкi розных колераў.

Паклiкаў цар слуг i загадаў iм схадзiць у тое царства i прынесьцi зь вялiкага лугу тры кветкi розных колераў.

Пайшлi слугi. Доўга iшлi цi нядоўга, але дайшлi да вялiкага лугу, сарвалi тыя кветкi, загарнулi ў хустачку i прынесьлi цару.

Цар разгарнуў хустачку i сьмяецца:

- А што, Сiняя сьвiта, цi схаваўся ты ад мяне?

Сiняя сьвiта перакiнуўся ў чалавека i кажа:

- Дазволь мне, цар, схавацца яшчэ раз.

Цар дазволiў.

Сiняя сьвiта налева пашыта перад царом стаяў добрым малайцом, па двары бег чорным сабалём, пад вароты лез белым гарнастаем, па полi бег шэрым зайцам. Як бегчы, так бегчы, забег за трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства. А ў тым царстве быў такi мох, што зьверху балота, а пад нiзам возера. Зайшоў ён у мох, перакiнуўся рыбай-вокунем, забраўся на самае дно возера i сядзiць там.

Ранiцай цар устаў, паглядзеў у свае чараўнiчыя кнiгi i кажа:

- Перада мною стаяў добрым малайцом, па двары бег чорным сабалём, пад вароты лез белым гарнастаем, па полi бег шэрым зайцам. Забег за трыдзевяць зямель у трыдзесятае царства i схаваўся ў мохавым балоце, перакiнуўся ў рыбу-вокуня!

Загадаў цар сваiм слугам iсьцi ў трыдзесятае царства ачысьцiць мохавае балота i злавiць там вокуня.

Слугi так i зрабiлi: ачысьцiлi балота, закiнулi невады i злавiлi вокуня. Загарнулi яго ў хустачку, прынесьлi цару.

- Ну, што, Сiняя сьвiта налева пашыта, цi схаваўся ты ад мяне i другi раз? - сьмяецца цар.

Сiняя сьвiта перакiнуўся ў чалавека i кажа:

- Дазволь, цар, схавацца яшчэ раз.

Цар дазволiў.

Сiняя сьвiта перад царом стаяў добрым малайцом, па двары бег чорным сабалём, пад вароты лез белым гарнастаем, па полi бег шэрым зайцам. Як бегчы, так бегчы, забег у трыдзесятае царства, дзе расьце такi дуб, што карэньнi ў зямлi, а вяршыня ў небе. Улез ён на дуб, перакiнуўся iголкаю, зашыўся пад кару i сядзiць там. Прыляцела на дуб птушка Нагай, пачула нюхам, што пад карою чалавек сядзiць, ды пытаецца:

- Хто тут ёсьць?

- Я, - кажа Сiняя сьвiта.

- А чаго ты сюды залез?

- Дык вось, узяўся ад цара-чараўнiка схавацца, а нiяк не ўдаецца.

- Хочаш, я цябе схаваю?

- Схавай, добрая птушка. Век буду табе дзякаваць.

Птушка Нагай перакiнула яго пярынкаю, узяла пад крыло, занесла ў царскi палац i палажыла соннаму цару за пазуху.

Ранiцай цар устаў, памыўся, паглядзеў у чараўнiчую кнiгу i кажа:

- Перада мною стаяў добрым малайцом, па двары бег чорным сабалём, пад вароты лез белым гарнастаем, па полi бег шэрым зайцам, забег у трыдзесятае царства. Ёсьць у тым царстве дуб, што карэньнi ў зямлi, а вяршыня ў небе. Забраўся ён за яго кару i сядзiць там, перакiнуўшыся iголкаю.

Загадаў цар слугам сьпiлаваць дуб, пакалоць на дровы i спалiць.

Слугi так i зрабiлi, а Сiняй сьвiты не знайшлi. Прыходзяць i кажуць цару:

- Няма там Сiняй сьвiты.

- Як няма? - усхадзiўся цар. - Ня можа гэтага быць!

- Няма i ўсё, - кажуць слугi.

Выйшаў цар на ганак, пачаў клiкаць:

- Сiняя сьвiта налева пашыта, пакажыся!

- Зьбяры, - адказвае Сiняя сьвiта, - сваiх генэралаў, тады пакажуся.

Цар чуе голас Сiняй сьвiты, а ня ведае, адкуль iдзе той голас.

Круцiўся ён, круцiўся, усюды заглядваў, а Сiняя сьвiта, як вадой разьлiўся.

Ну, рабiць няма чаго, сабраў цар сваiх генэралаў. Выйшаў на ганак i зноў клiча:

- Сiняя сьвiта, пакажыся!

- Не, - чуе голас Сiняй сьвiты, - сьпярша пры генэралах адпiшы мне палавiну царства, тады пакажуся. Бо ты падманiш - я цябе ведаю!

Як не хацелася цару, а прыйшлося адпiсаць палавiну царства. Як толькi пры генэралах паставiў ён на ўказе сваю царскую пячатку, - з-за пазухi яго выпырхнула лёгкая пярынка i стала добрым малайцом.

- Вось i я! - кажа Сiняя сьвiта.

Схапiў ён той указ ды ў кiшэню. Перастаў тады цар-чараўнiк хованкамi займацца.

АЛЁНКА

Жылi дзед i баба. I была ў iх дачка Алёнка. Ды нiхто з суседзяў не называў яе па iменi, а ўсе звалi Крапiўнiцай.

- Вунь, - кажуць, - Крапiўнiца сваю Сiўку павяла пасьвiць.

- Вунь Крапiўнiца з Лысуном у грыбы пайшла.

Толькi i чуе Алёнка - Крапiўнiца ды Крапiўнiца...

Прыйшла яна аднойчы дадому з вулiцы i скардзiцца матцы:

- Чаму гэта, мамка, нiхто мяне па iменi не называе?

Мацi ўздыхнула i кажа:

- Таму, дачушка, што ты ў нас адна: няма ў цябе нi братоў, нi сясьцёр. Расьцеш, як тая крапiва пры плоце.

- А дзе-ж мае браты i сёстры?

- Сясьцёр у цябе, - кажа мацi, - няма, гэта праўда, а братоў было тры.

- Дзе-ж яны, мамка?

- Хто iх ведае. Як я цябе яшчэ ў калысцы калыхала, паехалi яны ў сьвет зь лютымi Зьмеямi-Цмокамi ваяваць, сабе i людзям шчасьце здабываць. З таго часу i не вярнулiся...

- Дык я пайду, мамка, шукаць iх - не хачу, каб мяне Крапiўнiцай называлi!

I як бацька i мацi нi адгаварвалi яе, - нiчога зрабiць не маглi. Тады мацi i кажа:

- Адну цябе я ня пушчу: малая ты яшчэ для такой дарогi. Запрагай Сiўку i едзь. Сiўка наша старая, разумная - яна завязе цябе да братоў. Ды глядзi, нiкуды нанач не заяжджай: едзь як дзень, так ноч, пакуль братоў ня знойдзеш.

Запрэгла Алёнка Сiўку, узяла хлеба на дарогу i паехала. Выехала за вёску, бачыць - бяжыць за возам i стары iх сабака Лысун. Хацела Алёнка назад яго прагнаць, ды перадумала: няхай бяжыць - весялей будзе ў дарозе.

Ехала яна, ехала - прыехала да перакрыжаваньня дарог. Сiўка спынiлася, назад паглядае. Алёнка пытаецца ў яе:

Заржы, заржы, кабылiца,

Скажы, скажы мне, Сiвiца:

На якую дарогу цябе кiраваць,

Дзе мне родных брацейкаў шукаць?

Тут Сiўка галаву ўзьняла, заржала, на левую дарогу паказала.

Алёнка пусьцiла яе па левай дарозе.

Едзе яна чыстымi палямi, едзе цёмнымi барамi. Прыехала на сутоньнi (зьмярканьнi) ў вялiкую пушчу. Бачыць - стаiць у пушчы пры дарозе хатка. Толькi Алёнка даехала да хаткi, як выбегла адтуль нейкая гарбатая кабецiна з доўгiм носам. Спынiла Алёнку i кажа ёй:

- Куды ты, неразумная, едзеш супраць ночы? Цябе тут ваўкi зьядуць! Заставайся ў мяне - пераначуеш, а заўтра повiдну паедзеш

Пачуў гэта Лысун i зацяўкаў пацiху:

Цяў, цяў!

Не казала мацi

Ночак начавацi!..

Цяў, цяў!

Не кабета гэта

З табой размаўляе,

Ведзьма Бабарыха

Злыя думкi мае...

Не паслухала Алёнка Лысуна, засталася начаваць у хатцы.

Распытала ведзьма Бабарыха ў Алёнкi, куды яна едзе. Алёнка ўсё расказала. Ведзьма ад радасьцi аж падскочыла: браты Алёнчыны, думае яна, напэўна i ёсьць тыя асiлкi, якiя ўсю радню яе iзь сьвету зьвялi. Цяпер яна зь iмi расправiцца...

Назаўтра ведзьма ўстала, прыбралася, як на кiрмаш, а ўсё Алёнчына адзеньне схавала i будзiць яе:

- Уставай, паедзем братоў шукаць!

Устала Алёнка, глядзiць - няма адзеньня...

- Як-жа я паеду? - бядуе Алёнка.

Прынесла ёй ведзьма старыя жабрацкiя рызманы.

- На, - кажа, - добра табе будзе i такое адзеньне.

Адзелася Алёнка, пайшла Сiўку запрагаць.

Узяла ведзьма нож i таўкач, села ў палукашак, як панi, а Алёнку за хурмана пасадзiла.

Едуць яны, а Лысун бяжыць збоку ды цяўкае:

Цяў, цяў!

Не казала мацi

Ночак начавацi!..

Цяў, цяў!

Ведзьма Бабарыха

Паняю сядзiць,

На цябе, Алёнка,

Гадзiнай глядзiць...

Пачула гэта ведзьма Бабарыха, схапiла таўкач i шпурнула ў Лысуна. Лысун заенчыў - перабiла яму ведзьма нагу. Алёнка заплакала:

- Бедны, бедны Лысун, як-жа ты цяпер без нагi будзеш бегчы!..