Читаем без скачивания На сцяжыне жыцця (на белорусском языке) - Василь Быков

Батарэю ён адрамантаваў, праўда, не пасля абеду, а на другi дзень i зноў, закурваючы, спынiўся ля Фрузыны, пазiраючы, як спрытна мiльгаюць у яе руках сталёвыя пруткi i ўвачавiдкi даўжэе, расце рукавiца.

- Ладныя рукавiцы будуць, - сказаў ён i, злёгку ўсмiхаючыся, з цыгаркай у руцэ, быццам ад сцюжы, пацёр свае шырокiя парэпаныя далонi.

Фрузына вязала рукавiцы на рынак, дзе патроху прадавала ў нядзелю, i цяпер адчула, што за ягоны клопат нечым абавязана гэтаму чалавеку.

- А што, падабаюцца? - спытала яна i нясмела ўзняла вочы. - Можа, звязаць вам, калi не маеце?

- Не, дзякуй, - сказаў шафёр. - Што толку з iх - на адзiн рэйс. Каб тут якiя скураныя i то - на тыдзень, не болей.

Яны зноў разышлiся, i зноў Фрузыне стала нiякавата адной - хацелася яшчэ пагаманiць з гэтым зважлiвым чалавекам, але жанчына ведала, што яна нецiкавая, дык цi будзе ён бавiцца з ёю?

Можа, праз тыдзень цi болей пасля гэтай размовы Фрузына ўжо ўпрыцемкi вярталася з працы дадому. Яна жыла на самым ускрайку горада, ля шашы, у цесным кутнiм пакойчыку дашчанага, пракуранага вугальным дымам барака. Каб дабрацца сюды з цэнтра, ад яе ўстановы, трэба было, два разы перасаджваючыся, ехаць аж на трох аўтобусах, а пасля яшчэ з кiламетр абходзiць пустку. Зiмой, праўда, можна было сцяжынкай перайсцi цераз роў з замёрзлаю ручаiнай i такiм чынам зрэзаць добры крук дарогi.

Яна ўжо выбралася з рова, выйшла на агароды i наблiжалася да шашы, цесна атуленай дамамi гэтай ускраiннай вулiцы.

Тым часам добра сцямнела, чорнае, без зорак неба мяккiм змрочным полагам вiсела ўгары, на снезе, у нясмелых паўзмроках чарнелi навокал будынкi, дрэвы, невыразныя плямы зямлi. Снег быў мяккi, мароз адпусцiў нанач, бралася на адлiгу, i было золка.

Жанчына зранку не была дома i цяпер спяшалася - на сконе дня прывычна вабiла хатняе цяпло, спакой i адпачынак. У кiрзавай чорнай сумцы яна несла з сабою небагаты харч - хлеб, селядзец, кiлаграм круп i ўсё гадала, каб як абысцiся гэтым якiх два цi тры днi i зэканомiць на дровы.

На шашы яе асляпiла святлом фараў, абдало грукатам i лязгам iмклiвых аўтамабiляў. Якраз у тым месцы, дзе яна заўсёды зварочвала з дарогi на сцяжынку да свайго дома, нерухома стаяла машына. Фрузына не стала звяртаць на яе асаблiвай увагi - цi мала машын спыняецца на шашы - пастаяць, шафёры зробяць што трэба i паедуць далей. Жанчына ўвайшла ў сенцы, намацала ў кiшэнi ватоўкi ключ, адамкнула дзверы. У пакойчыку было холадна - ужо два днi яна не палiла грубкi, пахла нечым неабжытым i пакiнутым. Чагосьцi тут не хапала ў гэтай кватэры, хоць i было ўсё прыбрана - i вузкi ложак з высока падбiтай падушкай i лебедзямi на танным дыванку на сцяне, i вымытая падлога, засланая наўскасяк палавiчком, i накрыты марляю посуд на невялiчкiм столiку. Яна прыслухалася - суседзяў штось не чуваць было. Распрануўшыся, жанчына адчула холад i падумала, што трэба было б прапалiць у грубцы, каб былi насечаны дровы.

У гэты час у дзверы пастукалi.

Да яе рэдка калi хто заходзiў, i кожны раз на стук Фрузына насцярожвалася. Але не паспела яна што адказаць, як дзверы адчынiлiся i ў пакой увайшоў апрануты ў паўшубак чалавек. Не зважаючы на зiму, ён быў увесь расхлiстаны - i паўшубак, i кашуля, i шапка, ссунутая на патылiцу, з рота вырывалася бачная на холадзе пара. Яна адразу пазнала - гэта быў яе нядаўнi знаёмец, iх шафер. Прыжмурыўшыся ад яркага святла, ён пераступiў з нагi на нагу i, вiдаць, не пазнаючы жанчыны, загаварыў:

- Добры вечар, гаспадыня. Цi не паможаце ў бядзе, так сказаць? Лiха на яе, машына занаравiлася - аднаму не справiцца.

Фрузына ўжо развязала хусцiнку, але зноў чамусьцi пачала закручваць на шыi рагi, пазiрала на чалавека, як ён не дужа ёмка таптаўся ля парога, i сэрца жанчыны ў нейкiм недарэчным прадчуваннi хутчэй затукала ў грудзях.

- А што здарылася? - як мага спакайней спыталася Фрузына.

- Э, - здзiвiўся шафер, прыгледзеўшыся i толькi цяпер пазнаючы яе. - Гэта вы? Тут жывяце?

- Ды тут. Вось прыйшла толькi.

- А я гляджу - святло загарэлася, думаю, дай пастукаю, - казаў ён ужо больш упэўнена i з прыкметнай iскрынкай радасцi ў голасе. Адталымi пляскатымi валёнкамi прагiнаючы маснiчыны, ён адышоў ад парога.

- Чорт бы яе ўзяў, шафёрскую долю. У Мiнск ездзiў учора, праз ноч туды, цяпер адтуль i вось не дацягнуў -кандэнсатар прабiла. А тут адзiн, машыну не кiнеш i завесцi нельга - хоць плач. Можа б, вы паглядзелi, каб не чапаў хто? Цi, можа, у гараж падскочылi б, там у хлопцаў ёсць запасныя. А то проста бяда...

Яна, усё яшчэ недарэчна хвалюючыся, запрашала шафёра прысесцi, пагрэцца, казала нешта пра холад у пакоi - не паспела насекчы дроў, а сама тым часам апранала ватоўку, гатовая ўслужыць чалавеку.

- Што ж, калi трэба, дык трэба. Я хутка, аўтобусам. Але як яе, гэтую частку?

- Кандэнсатар, там у Змiтрукова цi ў Цярэшчанкi спытаеш - дадуць, - казаў ён, выпраўляючыся за ёю. - Я i сам збегаў бы, ды груз у машыне, на шашы ўсё ж.

У яго голасе чулася вiнаватасць за тое, што турбуе, ён збiраўся выйсцi следам, але яна запрапанавала:

- А вы нiшто, не турбуйцеся. Пагрэйцеся тут. Калi што, дык у акно вiдаць.

Ён падзякаваў i застаўся, стомлена апусцiўшыся на лаўку ля акна, а яна, на хаду зашпiльваючыся, падалася ў горад - трэба было спяшацца, каб не зачынiлi гараж.

Кандэнсатар Фрузына адразу ж дабыла ў Змiтрукова, ён аказаўся маленькай лёгкай штуковiнай, але часу на абодва канцы шляху ўсё ж мiнула нямала. Калi яна зноў адчынiла свае дзверы, святло ў пакоi было выключана, пэўна, каб лепей бачыць у акно. У расчыненай грубцы, пырскаючы iскрамi, трашчалi сукаватыя смалякi, што нерассечаныя гады два валялiся на панадворку, а побач, на табурэтцы, змораны, аблакацiўшыся на шырока расстаўленыя каленi, драмаў шафёр. Ён не варухнуўся на стук дзвярэй i, звесiўшы долу заблытаныя валасы, цiхенька i мерна высвiстваў носам.

Фрузына паклала на стол кандэнсатар, зняла ватоўку, стараючыся не нарабiць шуму; пацерла густа запацелую шыбу, каб бачыць машыну, i прысела на лаўцы.

Невядома, колькi мiнула часу, а шафёр усё драмаў. Дровы ў печцы спакваля дагарэлi, пакiнуўшы груду зiхатлiвага вуголля. На сцяне пад столлю варушылiся густа-барвовыя водблiскi; схiленую голаў, плячо i рукаў чалавека залiло гарачай мiгатлiвай чырванню. Ад грубкi на ўвесь кут i паўстолi нерухома падаў вялiзны раскiдзiсты цень чалавека.

Раз-пораз пазiраючы праз акно на шашу i на гэтага здарожанага чалавека, жанчына пакрысе пранiкалася цiхай жаласлiвай спагадай да яго нялёгкага турботнага жыцця. Тая спагада ўсё глыбей i глыбей пранiкала ў яе ўзрушаныя пачуццi, шырылася недзе ў душы, паступова перарастаючы ў лагодную пяшчоту. Усчалася i прывычная шчымлiвая самота па сваiм няўтульным, неўладкаваным жыццi, пацiху ўваскрасала былая паўзабытая прагнасць жаданага чалавечага цяпла. Але Фрузына, як магла, усё стрымлiвала, глушыла ў сабе тыя няясныя адчуваннi, толькi цiхенька ўздыхала, баючыся патрывожыць шафёра.

Праз нейкi час ён, аднак, схамянуўся, глыбока ўздыхнуў i здзiўлена агледзеўся.

- О, ты ўжо? - прамовiў ён i ўзняўся. - Ну што?

- Вось прынесла, - сказала яна, устаючы з лаўкi i падаючы яму кандэнсатар. Але ён, вiдаць, адпачыў зусiм мала i, яшчэ не прачнуўшыся як след, пазяхаючы i пацягваючыся, зноў сеў на табурэт.

- Ага, во добра... Ну дзякуй. А што гэта нiкога не чуваць, цi ты адна жывеш?

- Ды ўжо ж, адна, - адказала яна i ўздыхнула.

- А дзе ж твой... муж? - паволi вызваляючыся ад санлiвай знямогi, пытаўся чалавек. - Цi не было?

- Не было, ага, - пацвердзiла Фрузына.

Пасля яна таксама прысела на лаўку насупроць яго i раптам адчула сябе слабай, маленькай i нават у нечым вiнаватай ад гэтай стрыманай мужчынскай цiкаўнасцi.

Ён трохi памаўчаў, аб нечым задумаўшыся, жанчына ўсё пазiрала на яго, ледзь прыкметнага ў прыцемках дагарэлай грубкi, быццам чакала яго.

- Адной кепска, - сказаў ён, счакаўшы. - Цяжка адной... Гэта я ведаю...

Ён пачаў закурваць, прыпалiў паперкай ад вуголля, асвяцiўшы на момант зашчацiнены, зусiм не прывабны, але добры, спагадлiвы твар, а яна сядзела, стаiўшыся, ля акна i, бы злоўленая на якой несумленнай справе, баялася паварушыцца.

Накурыўшыся, ён кiнуў у печ недакурак, падышоў да яе, стрымана i далiкатна дакрануўся да яе пляча сваей заскарузлай далонню i пагладзiў:

- Цяжка адной, толькi што зробiш... Ну, не бядуй! Дзякуй за турботы... Так.

Калi ён выйшаў, Фрузына, не зашчэплiваючы за iм дзвярэй, таропка павярнулася да акна, прыцiснулася лбом да запацелай шыбiны i доўга пазiрала, як ён там поркаўся ў маторы, бразгаў капотам, тупаў ля машыны. Яна нiчога не думала, не выцiрала слёз, што няпрошаныя i нястрыманыя пацiху кацiлiся па шчоках, толькi глядзела ў прыцемкi ночы i не магла ўжо заглушыць роспачнай трывогi ў сваёй душы.

З таго зiмовага вечара Фрузына стала яшчэ болей маркотная. Часта ўздыхала на дзяжурстве, радзей усмiхалася на жарты iнжынера Шаўрова, часцей выходзiла на панадворак, дзе часам сустракала яго. Калi-нiкалi, завiхаючыся ля машыны, ён кiдаў ей некалькi звычайных малазначных слоў, але - чула яна - ставiўся добразычлiва i ветлiва, зусiм не так, як другiя зубаскалы-шафёры. Ей хацелася запытаць гэтага чалавека пра яго жыццё - адчувала жанчына, што i ён не вельмi шчаслiвы, што добры i нечага лепшага ў жыццi хацелася яму. Яна ўжо ведала яго прозвiшча - Пархомаў - ведала, што ён з Баранавiч, але цi сямейны, цi не было невядома.