Читаем без скачивания Казкi (на белорусском языке) - Ганс Андерсен

Так прайшоў першы дзень, а потым стала яшчэ горш. Усе гналi беднае качаня, нават браты i сёстры злосна казалi яму: "Хай бы кошка сцапала цябе, агiдны вырадак!" А мацi дадавала:"Вочы б мае на цябе не глядзелi!" Качкi шчыпалi яго, куры дзяўблi, а дзяўчына, якая давала птушкам корм, адштурхоўвала яго нагой.

Нарэшце качаня не вытрымала. Яно перабегла праз двор i, распусцiўшы свае няўклюдныя крыльцы, сяк-так перавалiлася цераз плот проста ў калючыя кусты.

Маленькiя птушачкi, што сядзелi на галiнах, разам успырхнулi i разляцелiся ў розныя бакi.

"Гэта таму, што я такое брыдкае", - падумала качаня i, заплюшчыўшы вочы, кiнулася бегчы, само не ведаючы куды. Яно бегла да той пары, пакуль не апынулася ў болоце, дзе жылi дзiкiя качкi.

Тут яно правяло ўсю ноч. Беднае качаня стамiлася, i яму было вельмi сумна.

Ранiцай дзiкiя качкi прачнулiся ў сваiх гнёздах i ўбачылi новага таварыша.

- Гэта што за птушка? - спыталi яны.

Качаня круцiлася i кланялася ва ўсе бакi, як магло.

- Ну i брыдкае ж ты! - сказалi дзiкiя качкi. - Аднак нам што да таго, толькi б ты не лезла да нас у радню.

Небарака! Дзе ўжо яму было думаць пра гэта! Толькi б дазволiлi жыць у чароце ды пiць балотную ваду, - пра iншае яно i не думала.

Так яно праседзела ў балоце два днi. На трэцi дзень туды прыляцелi два дзiкiя гусакi. Яны зусiм нядаўна навучылiся лётаць i таму вельмi важнiчалi.

- Слухай, дружа! - сказалi яны. - Ты такi дзiўны, што на цябе глядзець весела. Хочаш сябраваць з намi? Мы птушкi вольныя - куды хочам, туды i ляцiм. Тут паблiзу ёсць яшчэ балота, там жывуць вельмi мiлыя дзiкiя гускi-паненкi. Яны ўмеюць гаварыць: "Рап! Рап!" Ты такi забаўны, што, чаго добрага, будзеш карыстацца ў iх вялiкiм поспехам.

Пiф! Паф! - прагучала раптам над балотам, i абодва гусака ўпалi ў чараты мёртвыя, а вада пачырванела ад крывi.

Пiф! Паф! - пачулася зноў, i цэлая чарада дзiкiх гусей узнялася над балотам. Грымеў стрэл за стрэлам. Паляўнiчыя акружылi балота з усiх бакоў, некаторыя з iх залезлi на дрэвы i вялi стралянiну зверху. Блакiтны дым воблакамi ахутываў вершалiны дрэў i слаўся над вадой. Па балоце шнырылi паляўнiчыя сабакi. Толькi i чуваць было: шлёп-шлёп! I чарот гайдаўся. Беднае качаня ад страху было ледзь жывое. Толькi яно хацела схаваць галаву пад крыльца, як раптам проста перад iм вырас паляўнiчы сабака з высунутым языком i ззяючымi злымi вачамi. Ён зiрнуў на качаня, ашчэрыў вострыя зубы i шлёп-шлёп! - пабег далей.

"Здаецца, пранесла, - падумала качаня i перавяло дух. - Вiдаць, я такое брыдкае, што нават сабаку агiдна з'есцi мяне!"

I яно прытаiлася ў чароце. А над яго галавой раз-пораз свiстаў шрот, чулiся стрэлы.

Стралянiна змоўкла толькi адвячоркам, але качаня доўга яшчэ баялася паварушыцца.

Прайшло некалькi гадзiн. Нарэшце яно асмелiлася ўстаць, асцярожна агледзелася наўкол i кiнулася бегчы далей па полi i лузе.

Дзьмуў такi моцны сустрэчны вецер, што качаня ледзь-ледь перасоўвала лапкi.

Да ночы яно дабралася да маленькай убогай хаткi. Хатка гэтак струхлела, што гатова была ўпасцi, ды не ведала, на якi бок, таму i трымалася.

Вецер так i падхоплiваў качаня, - даводзiлася прыцiскацца да самой зямлi, каб не знесла.

На шчасце, яно заўважыла, што дзверы хаткi саскочылi з адной завесы i гэтак перакасiлiся, што праз шчылiну можна лёгка прабрацца ўсярэдзiну. I качаня прабралася.

У хатцы жыла старая са сваёй курай i катом. Ката яна звала Сыночкам; ён умеў выгiнаць спiну, мурлыкаць i нават сыпаць iскрамi, але дзеля гэтага трэба было пагладзiць яго супраць поўсцi. У курыцы былi маленькiя кароценькiя ножкi, i таму яе так i празвалi Каратканожкай. Яна старанна несла яйкi, i старая любiла яе, як дачку.

Ранiцай качаня заўважылi. Кот пачаў мурлыкаць, а кура кудахтаць.

- Што там такое? - запытала старая.

Яна паглядзела наўкол i ўбачыла ў куце качаня, але сослепу прыняла яго за тлустую качку, якая адбiлася ад хаты.

- Вось дык знаходка! - сказала старая. - Зараз у мяне будуць качыныя яйкi, калi толькi гэта не качар.

I яна вырашыла пакiнуць бяздомную птушку ў сябе. Але прайшло тыднi тры, а яек усё не было. Сапраўдным гаспадаром у хаце быў кот, а гаспадыняй - курыца. Абое яны заўсёды казалi: "Мы i ўвесь свет!" Яны лiчылi самiх сябе паловай усяго свету, i прытым лепшай паловай. Качаняцi, праўда, здавалася, што на гэты конт можна быць iншай думкi. Але курыца гэтага не дапускала.

- Цi ўмееш ты несцi яйкi? - спытала яна качаня.

- Не!

- Дык i трымай язык на прывязi!

А кот запытаў:

- Цi ўмееш ты выгiнаць спiну, сыпаць iскрамi i мурлыкаць?

- Не!

- Дык i не лезь са сваёй думкай, калi гавораць разумныя людзi!

I качаня сядзела ў куце, надзьмуўшыся.

Неяк аднойчы дзверы шырока расчынiлiся, i ў пакой уварвалiся струмень свежага паветра i яркi сонечны прамень. Качаня так моцна пацягнула на волю, так захацелася яму паплаваць, што яно не магло стрымацца i сказала пра гэта курыцы.

- Ну, што яшчэ выдумала? - накiнулася на яго курыца. - Гультуеш, вось табе ў галаву i лезе рознае глупства! Нясi лепш яйкi альбо мурлыкай, вось дурасць i пройдзе!

- Ах, плаваць так прыемна! - сказала качаня. - Такое задавальненне нырнуць унiз галавой у самую глыбiню!

- Вось дык задавальненне! - сказала курыца. - Ты зусiм з глузду з'ехала! Спытай у ката - ён разважлiвейшы за ўсiх, каго я ведаю, - цi падабаецца яму плаваць i ныраць? Пра сябе самую я ўжо не кажу. Спытай, нарэшце, у нашай старой панi, разумнейшага за яе, напэўна, нiкога няма на свеце! Яна табе скажа, цi любiць яна ныраць унiз галавой у самую глыбiню!

- Вы мяне не разумееце! - сказала качаня.

- Калi ўжо мы не разумеем, дык хто цябе i зразумее! Ты, вiдаць, хочаш быць разумнейшай за ката i нашу панi, не кажучы ўжо пра мяне! Не наравiся i будзь удзячнае за ўсё, што для цябе зрабiлi! Цябе прытулiлi, прыгрэлi, ты трапiла ў такое грамадства, у якiм можаш нечаму навучыцца. Але ты пустая галава, i размаўляць з табою не варта. Павер ужо мне! Я жадаю табе дабра, таму i сваруся на цябе. Так заўсёды робяць сапраўдныя сябры. Старайся ж несцi яйкi альбо навучыся мурлыкаць ды сыпаць iскрамi!

- Я думаю, мне лепей пайсцi адсюль куды вочы глядзяць! - сказала качаня.

- Ну i йдзi сабе! - адказала курыца.

I качаня пайшло. Яно жыло на возеры, плавала i нырала ўнiз галавой, але ўсе наўкол па-ранейшаму смяялiся з яго i называлi брыдкiм i агiдным.

А мiж тым настала восень. Лiсты на дрэвах пажоўклi i пабурэлi. Яны так i сыпалiся з галiн, а вецер падхоплiваў iх i кружыў у паветры. Стала вельмi холадна. Цяжкiя хмары сеялi на зямлю то град, то снег. Нават варона, седзячы на агароджы, каркала ад холаду на ўсё горла. Брр! Замерзнеш ад адной думкi пра такую сцюжу!

Дрэнна даводзiлася беднаму качаняцi.

Раз адвячоркам, калi сонейка яшчэ ззяла на небе, з-за лесу ўзнялася цэлая чарада цудоўных, вялiкiх птушак. Такiх прыгожых птушак качаня нiколi яшчэ не бачыла - усе белыя як снег, з даўгiмi гнуткiмi шыямi.

Гэта былi лебедзi.

Iхнi крык быў падобны на гукi трубы. Яны распрасцерлi свае шырокiя магутныя крылы i паляцелi з халодных лугоў у цёплыя краi, за сiнiя моры... Вось ужо яны ўзнялiся высока-высока, а беднае качаня ўсё глядзела iм услед, i нейкая незразумелая трывога ахапiла яго. Яно закруцiлася ў вадзе, як ваўчок, выцягнула шыю i таксама закрычала, ды так моцна i дзiўна, што само спалохалася. Яно не магло адвесцi вачэй ад гэтых цудоўных птушак, а калi яны зусiм знiклi, яно нырнула на самае дно, потым выплыла зноў i ўсё-ткi доўга яшчэ не магло апамятацца. Качаня не ведала, як завуць гэтых птушак, не ведала, куды яны ляцяць, але палюбiла iх, як не любiла да гэтай пары нiкога на свеце. Прыгажосцi iхняй яно не зайздросцiла. Яму i ў галаву не прыходзiла, што яно можа быць такiм жа прыгожым, як яны.

Яно было б вельмi рада, калi б хоць качкi не адштурхоўвалi яго ад сябе. Беднае брыдкае качаня!

Зiма настала вельмi халодная. Качаня павiнна было плаваць па возеры без адпачынку, каб не даць вадзе замерзнуць зусiм, але з кожнай ноччу палонка, у якой яно плавала, рабiлася ўсё меншай i меншай. Мароз быў такi, што нават лёд патрэскваў. Качаня нястомна працавала лапкамi. Нарэшце яно зусiм знясiлела i прымерзла да лёду.

Ранкам побач праходзiў селянiн. Ён убачыў прымерзлае да лёду качаня, разбiў лёд сваiм драўляным чаравiкам i аднёс паўмёртвую птушку дамоў да жонкi.

Качаня адагрэлi.

Дзецi задумалi пагуляць з iм, але качаняцi падалося, што яны хочуць пакрыўдзiць яго. Яно кiнулася са страху ў кут i трапiла проста ў даёнку з малаком. Малако пацякло па падлозе.

Гаспадыня ўскрыкнула i пляснула рукамi, а качаня забегала па пакоi, уляцела ў кадушку з маслам, а адтуль у бочку з мукой. Лёгка ўявiць, на што яно стала падобнае!

Гаспадыня лаяла качаня i ганялася за iм з вугальнымi шчыпцамi, дзецi бегалi, збiваючы адзiн аднаго з ног, рагаталi i пiшчалi. Добра, што дзверы былi адчынены, - качаня выбегла, растапырыўшы крылы, кiнулася ў кусты, проста на толькi што выпаўшы снег, i доўга-доўга ляжала там непрытомнае.

Было б вельмi журботна расказваць пра ўсе беды i няшчасцi брыдкага качаняцi ў гэтую суровую зiму.

Нарэшце сонейка зноў прыгрэла зямлю сваiмi цёплымi промнямi. Зазвiнелi жаўрукi ў полi. Вярнулася вясна!