Читаем без скачивания Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

Густаў быў удачлiвы чалавек. Бацька яго дзяўчыны не толькi гадаваў доберманаў - ён быў яшчэ гаспадаром шынка "Новая келля". Сама нявеста трымала плiсiровачную майстэрню. Густаў жыў прыпяваючы. У цесця ён бясплатна еў i пiў, а нявеста мыла i прасавала яго кашулi. Ён не спяшаўся жанiцца. Тады ўсе клопаты леглi б на яго плечы.

Я заявiў Густаву, што доберман - не тое, што трэба. Ён завялiкi, а характар у яго - ненадзейны.

Густаў на хвiлiнку задумаўся.

- Пайшлi, - сказаў ён. - Пойдзем паглядзiм. Ёсць iдэя. Толькi ты памаўчы.

- Добра.

Ён падвёў мяне да невялiчкай крамы. У вiтрыне былi выстаўлены акварыумы, парослыя водарасцямi. У скрынцы сядзела некалькi сумных марскiх свiнак. Па баках вiселi клеткi, у якiх нястомна лёталi чыжыкi, гiлi i канарэйкi.

Насустрач нам выйшаў крываногi чалавек невысокага росту ў карычневай вязанай кофце. Вадзянiстыя вочы, азызлы твар, замест носа - блiскучы паяльнiк... вiдаць, што аматар пiва i гарэлкi.

- Скажы, Антон, як пажывае Аста? - спытаў Густаў.

- Другi прыз i ганаровы прыз у Кёльне! - сказаў Антон.

- Якая подласць! - заявiў Густаў. - Чаму не першы?

- Першы яны аддалi Уда Бланкенфэльсу, - буркнуў Антон.

- Ну што ты скажаш! Прайдзiсветы!

У глыбiнi крамы цяўкалi i вiшчалi шчаняты. Густаў пайшоў туды. Ён прынёс, ухапiўшы за каршэнь, двух маленькiх тэр'ераў: у левай руцэ чорна-белага шчанюка, у правай - светла-карычневага. Непрыкметна пагайдалася рука з карычневым. Я глянуў на яго: добра.

Шчанюк быў прыгожы, як цацка. Ногi былi роўныя, тулава - квадратнае, галава - чатырохкутная, разумная i нахабная. Густаў адпусцiў iх, i яны пабеглi.

- Смешны мяшанец, - сказаў ён, паказваючы на рудога. - Адкуль ён у цябе?

Антон, з яго слоў, атрымаў яго ад нейкай дамы, якая з'ехала ў Паўднёвую Амерыку. Густаў зарагатаў, не паверыўшы. Антон пакрыўджана паказаў генеалагiчнае дрэва, якое даходзiла аж да Ноевага каўчэга. Густаў пагардлiва адмахнуўся i зацiкавiўся чорна-белым. Антон за рудога прасiў сто марак. Густаў даваў пяць. Яму не падабаўся прадзед. Ён раскрытыкаваў хвост i вушы. Вось чорна-белы - гэты быў у парадку. Я стаяў паводдаль i слухаў. Раптам нехта схапiў мой капялюш. Я ў здзiўленнi азiрнуўся. У кутку на жэрдзi сядзела малпа, крыху скурчыўшыся. У яе была жоўтая поўсць i сумны твар, чорныя, круглыя вочкi i заклапочаная складка каля рота, як у старой жанчыны. Яе жывот аблягала скураная дзяга, да якой мацаваўся ланцуг. Маленькiя, чорныя ручкi жахлiва напамiналi чалавечыя.

Я стаяў спакойна. Малпа паволi рухалася блiжэй да мяне. Яна ўвесь час пазiрала на мяне, без падазронасцi, а нейкiм дзiўным утаропленым позiркам. Нарэшце яна асцярожна працягнула мне ручку. Я падаў ёй адзiн палец. Здавалася, што бедны, нямы чалавечак, загнаны ў згорбленае цела, хоча вызвалiцца адтуль. Нельга было доўга глядзець у смяртэльна сумныя вочы.

Засопшыся, Густаў зноў вынырнуў з лесу радаслоўных дрэў.

- Дык дамовiлiся, Антон, ты атрымаеш за яго шчаня - добермана ад Герты. Найлепшы гешэфт у тваiм жыццi! - Потым ён павярнуўся да мяне. - Забярэш адразу?

- За колькi?

- Задарма. Мяняемся на добермана, якога я табе падарыў. Так, Густаву можна верыць! Густаў - чалавек будзь здароў!

Мы дамовiлiся, што я забяру сабаку пазней, пасля работы на таксi.

- Ты ведаеш, што ты нажыў? - спытаў мяне Густаў на вулiцы. - Рэдкасць! Iрландскага тэр'ера! Вышэйшы клас! Без нiводнай заганы! Ды яшчэ радаслоўнае дрэва. Ты не павiнен нават глядзець на яго, а перш чым загаварыць з жывёлiнай, пакланiцца.

- Густаў, - сказаў я, - ты зрабiў для мяне вельмi добрую справу. Пайшлi вып'ем зараз найлепшага каньяку, якi толькi дастанём.

- Але не сёння! - заявiў Густаў. - Сёння ў мяне павiнна быць цвёрдая рука. Я вечарам iду ў таварыства гуляць у кеглi. Паабяцай мне пайсцi са мной калi-небудзь! Там бываюць выключна прыстойныя людзi, нават адзiн паштовы обер-сакратар.

- Прыйду, - сказаў я. - Калi б там не было нават обер-сакратара.

За некалькi хвiлiн да шасцi я вярнуўся ў майстэрню. Мяне чакаў Кёстэр.

- Сёння пад вечар тэлефанаваў Жафэ. Патэлефануй яму.

На хвiлiну ў мяне заняло дыханне.

- Ён што-небудзь сказаў, Ота?

- Не, нiчога асаблiвага. Толькi тое, што ён прымае да пяцi. Потым будзе ў бальнiцы святой Даратэi. Значыць, тэлефануй туды.

- Добра.

Я пайшоў у кантору. Было цёпла i душна, але мяне калацiла, i слухаўка дрыжала ў маёй руцэ.

- Глупства, - сказаў я i цвёрда абапёрся локцем на стол.

Да Жафэ доўга не ўдавалася датэлефанавацца.

- У вас ёсць час?

- Ёсць.

- Тады зараз жа прыязджайце да мяне. Я тут буду яшчэ гадзiну.

Я хацеў спытаць, цi не здарылася нешта з Пат. Але не змог.

- Добра, - сказаў я. - Праз дзесяць хвiлiн буду.

Я павесiў слухаўку i адразу патэлефанаваў дадому. Слухаўку падняла служанка.

Я спытаў пра Пат.

- Не ведаю, цi ёсць яна, - бурклiва прамовiла Фрыда. - Зараз гляну.

Я пачакаў. Галава мая быццам распухла i распалiлася. Час цягнуўся бясконца. Потым я пачуў шоргат i голас Пат:

- Робi?

Я на хвiлiну заплюшчыўся.

- Як справы, Пат?

- Добра. Я ўвесь час сядзела на балконе i чытала. Кнiга хвалюючая.

- Значыць, хвалюючая... - сказаў я. - Цудоўна. Я хацеў толькi сказаць, што я сёння прыйду дамоў крыху пазней. Ты ўжо дачытала кнiгу?

- Не, дачытала да сярэдзiны. Яшчэ хопiць на некалькi гадзiн.

- Ну, да таго часу я вярнуся. А цяпер чытай...

Я нейкi час яшчэ пасядзеў. Потым устаў.

- Ота, - сказаў я, - можна ўзяць "Карла"?

- Вядома. Калi хочаш, i я паеду. Мне тут няма чаго рабiць.

- Няма патрэбы. Нiчога страшнага. Я ўжо патэлефанаваў дадому.

"Якое святло! - падумаў я, калi "Карл" выскачыў на вулiцу. - Якое цудоўнае вячэрняе святло над дахамi! Якой асалодай напоўнена жыццё!"

Давялося некалькi хвiлiн пачакаць. Сястра завяла мяне ў маленькi пакойчык, дзе ляжалi старыя часопiсы. На падаконнiку стаяла некалькi вазонаў. Тут былi тыя ж самыя часопiсы ў брудных вокладках i тыя ж самыя сумныя вазоны, якiя можна ўбачыць толькi ў пачакальнях лекараў i ў бальнiцах.

Прыйшоў Жафэ. Ён быў у беласнежным халаце, на якiм яшчэ не разгладзiлiся канты ад праса. Але калi ён прысеў каля мяне, я ўбачыў на ўнутраным баку правага рукава маленькую ярка-чырвоную плямку крывi... але гэтая маленькая плямка выклiкала ў мяне большую прыгнечанасць, чым жмут прапiтаных крывёю бiнтоў. Мой аптымiзм знiк.

- Я абяцаў сказаць вам пра справы фраў Хольман, - сказаў Жафэ.

Я кiўнуў галавой i глянуў на стракаты плюшавы абрус. Я ўтаропiўся ў перапляценне шасцiкутнiкаў, i ў мяне з'явiлася вар'яцкая надзея, што ўсё будзе добра, калi я толькi вытрываю i не мiргну да наступных слоў Жафэ.

- Два гады назад яна правяла шэсць месяцаў у санаторыi. Вы гэта ведаеце?

- Не, - адказаў я, не адрываючы позiрк ад абруса.

- Пасля таго стан палепшыўся. Я добра абслухаў яе. На гэтую зiму ёй трэба зноў паехаць туды. Ёй нельга заставацца тут у горадзе.

Я ўсё яшчэ ўзiраўся ў шасцiкутнiкi. Яны расплывалiся i пачалi скакаць.

- Калi ехаць? - спытаў я.

- Увосень. Найпазней - у канцы кастрычнiка.

- Гэта была невыпадковая кравацеча?

- Не.

Я ўзняў вочы.

- Вiдаць, не трэба казаць вам, - працягваў Жафэ, - што развiццё хваробы цяжка прадказаць. Год назад здавалася, што працэс спынiўся, наступiла iнкаплюсацыя, i можна было падумаць, што ачаг закрыўся. Як працэс нечакана ўзнавiўся, так нечакана ён можа i спынiцца. Я кажу не проста так - гэтак бывае сапраўды. У маёй практыцы былi дзiўныя выпадкi выздараўлення.

- А пагоршання?

Ён зiрнуў на мяне.

- Вядома, здаралася.

Ён пачаў тлумачыць мне дэталi. Абодва лёгкiя былi пашкоджаны, правае менш, левае - больш. Потым ён перапынiў сябе i, пазванiўшы, выклiкаў сястру.

- Прынясiце маю папку.

Сястра прынесла. Жафэ дастаў два вялiкiя здымкi. Ён зняў траскучыя канверты i паднёс здымкi да святла супроць акна.

- Так будзе лепш вiдаць. Гэта рэнтгенаўскiя здымкi.

На празрыстай шэрай пласцiнцы я ўбачыў пазваночнiк, лапаткi, ключыцы, плечавыя суставы i палогiя дугi скабаў. Але я бачыў i яшчэ штосьцi - я бачыў шкiлет. Цёмны i прывiдны, ён вылучаўся з невыразных, пераплеценых ценяў здымка. Я бачыў шкiлет Пат. Шкiлет Пат.

Жафэ абводзiў пiнцэтам асобныя лiнii i зацямненнi на пласцiнцы, тлумачачы iх. Ён не заўважаў, што я зусiм не гляджу туды. Iм завалодала грунтоўнасць вучонага. Нарэшце ён павярнуўся да мяне.

- Вы зразумелi?

- Зразумеў, - адказаў я.

- Што здарылася? - спытаў ён.

- Нiчога, - адказаў я. - Мне не ўсё вiдаць.

- Ах, вось што... - Ён паправiў акуляры. Потым ён паклаў здымкi назад у канверт i ўважлiва прыгледзеўся да мяне. - Не забiвайце сабе галаву лiшнiмi думкамi.

- Я не забiваю. Але што за д'ябальская несправядлiвасць! Мiльёны людзей здаровыя! Чаму гэты адзiн - хворы?

Жафэ хвiлiнку памаўчаў.

- На ваша пытанне нiхто не адкажа, - сказаў ён.

- Так, - прамовiў я ў раптоўным жудасным адчаi. Я нiбы аглух ад злосцi. Нiхто не адкажа! Вядома, не! За несправядлiвасць i смерць нiхто не адказвае! Пракляцце! I нiчога не зробiш!

Жафэ доўга глядзеў на мяне.