Читаем без скачивания Загадкавы святы - Пьер Буль

- Ад сёння я забараняю табе есцi цi пiць з кiм-небудзь, апрача пракажоных.

Скончыўшы сваё павучанне, ён махнуў рукой. Пракажоны ўстаў i падышоў да шырокай ямы, бразгаючы дзвюма жалязякамi, звязанымi разам, якiя замянялi ляскотку. Калi ён iшоў, усе астатнiя адсоўвалiся ад яго, затыкаючы насы i ўдаючы самую вялiкую агiду. Ён лёг у магiлу. Iншыя пачалi здалёк кiдаць жменямi зямлю, пакуль не засыпалi яго напалову.

У жыццi гэта называецца separatio leprosarum - цырымонiя, якая папярэднiчае iнтэрнаванню ў лепразорый новавыкрытага пракажонага i якая выкрэслiвае яго з лiку жывых. Дзецi, якiя нарадзiлiся ў лепразорыi, не спазналi яе на сабе, але яна так уразiла iх бацькоў, што яны ўвесь час гаварылi пра яе мiж сабой, параўноўваючы розныя яе варыянты. Вялiкiя i малыя ведалi рытуал да драбнiц.

Хлапчукi ўнеслi столькi рэалiзму ў гэтую iмiтацыю, што гэта ўразiла абата. Што ж да лекара, якi пад час сваiх падарожжаў нагледзеўся такiх забаў, то яго больш цiкавiла рэакцыя чужынца на ўсё гэта. А той быў, здавалася, зачараваны гульнёй. Калi дзецi скончылi, ён выйшаў да iх са сваёй схованкi. Жан Маяр адзначыў, што ён быў бляднейшы, чым напярэдаднi. Стомленасць i недасыпанне адбiлiся на яго зняможаным твары. Аднак вочы гарэлi нейкiм амаль драпежным агнём.

Калi ён падышоў, дзецi змоўклi. Адзiн, самы малодшы, заплакаў i ўцёк. "Яшчэ крыху, i яны разляцяцца, як чарада вераб'ёў", - падумаў лекар. Але чужынец усмiхнуўся i загаварыў спакойным голасам, i яны пачалi слухаць i хутка зацiкавiлiся.

Абат зноў хацеў быў падысцi, але Жан Маяр спынiў яго.

Яны здагадалiся, што чужынец распытвае пра гульню. Раптам па ўсiм наваколлi разнёсся яго смех, якога яны яшчэ не чулi. Смяяўся ён, як i гаварыў, праз зубы. Хутка стала ясна, што ён прапаноўваў хлапчукам прыняць яго ў гульню i тыя, зацiкаўленыя, згадзiлiся.

Новая гульня была прасцейшая, але таксама iнспiраваная праказай. Цяпер старэйшы хлапчук начапiў на сябе належныя аксесуары i выконваў ролю пракажонага. Астатнiя, крычучы ад страху, уцякалi, а ён ганяўся за iмi, бразгаючы сваiмi жалязякамi. Той, каго ён даганяў, павiнен быў замянiць яго. Але чужынец па-свойму ўвайшоў у гэтую гульню: замест таго каб уцякаць ад пракажонага, ён пайшоў яму насустрач, абняў, прыцiснуў да сябе i пацалаваў.

Калi ён адпусцiў хлопчыка, той выглядаў збянтэжаным, але незнаёмы ласкава загаварыў да яго, i тады ўся гурма сабралася вакол iх. Падобна было, што ён звяртаўся да iх з чымсьцi накшталт казанi, з якой лекар i абат разабралi толькi знаёмае ўжо пытанне, сказанае з горкiм папрокам:

- Хiба ўсе людзi не браты?

- Вось дык прапаведнiк! - прашаптаў Жан Маяр. - Абат, гэта ваш сур'ёзны канкурэнт.

Падобна было, што ён ахрысцiў свавольнiкаў у сваю веру. Калi гульня ўзнавiлася, яна стала дэманстрацыяй мiласэрнасцi. Чужынец стаў выконваць ролю пракажонага, а хлопчыкi, замест таго каб уцякаць, кiдалiся ў ягоныя абдымкi i цалавалi яго.

Усе яны, у тым лiку i той хлопчык, што з плачам уцёк, але потым вярнуўся, пабывалi ў яго абдымках. Пасля гэтага, быццам страцiўшы ўсякую цiкаўнасць да гульнi, ён раптам адкiнуў вэлюм i чырвонае сэрца i, нiчога не сказаўшы, iмклiва пайшоў прэч, угору па схiле. Ён пайшоў так нечакана, што дзецi аслупянелi.

Сябры рушылi далей. Яны маўчалi, паглыбленыя ў думкi i зберагаючы сiлы, бо неба аблажылi хмары, а спёка стала невыносная.

- Абат, - раптам сказаў Жан Маяр, - назiраючы за iм, я раптам западозрыў яго ў махлярстве.

Тама д'Арфёй запратэставаў - з тым большым абурэннем, што i яго самаго збянтэжылi i занепакоiлi паводзiны чужынца.

- Мэтр Жан, - сурова сказаў ён, - асабiста я не ўбачыў нiчога, акрамя ўрока мiласэрнасцi, дадзенага дзецям, якiя, не маючы на ўвазе нiчога кепскага, знайшлi сабе брыдкую забаву. I ўрок быў карысны. Яны больш не будуць гуляць у гэтыя жорсткiя гульнi.

- Прынамсi, нейкi час. Аман, абат.

А ён тым часам зноў абрынуўся на iншых пракажоных, як коршак на куранят.

7

Яны зноў дагналi яго ў вялiкiм паселiшчы пракажоных, дзе вырашылi заначаваць. Гэта было апошняе паселiшча перад праклятай зонай верхняга лепразорыя. У лекара тут была хацiна, дзе ён адпачываў пад час сваiх абходаў. Дастаўшыся туды пад вечар, лекар пайшоў паглядзець сваiх хворых, а потым далучыўся да абата. Сябры як маглi ўладкавалiся, каб павячэраць, пакуль брат Роз i абатаў слуга слалi пасцелi.

Як Жан Маяр даведаўся пад час абходу, чужынец яшчэ не пабыў у гэтай вёсцы, але навiна пра яго з'яўленне на Гары Хворых ужо даляцела таямнiчымi шляхамi да тутэйшых пракажоных, i ўсе яны сабралiся на паляне, чакаючы яго.

Заклапочаны тым, каб у час свайго турнэ не ўпусцiць нiводнай душы, ён, вядома, збочваў на кожную сцежку, якiя вiлiся вакол гары, заходзiў у кожную хацiну i такiм чынам iшоў па доўгай спiралi, у той час, як лекар i яго спадарожнiкi паднялiся самай кароткай дарогай.

Апусцiлася ноч. Натоўп пракажоных на паляне выглядаў цяпер нейкай няяснай масай, i абат адчуў ад гэтага палёгку. Яго балюча ўразiла гэтая безлiч гнойных балячак, мярзотных язваў, лахманы скуры, што вiселi на панявечаных руках, якiя часам, здавалася, былi гатовыя адарвацца ад цела, як ссохлыя пялёсткi, усе нягоды, якiя сталi звыклымi ў гэтым ужо жахлiвым месцы. Ён хацеў, хоць i не прызнаўся б у гэтым, каб цемра разагнала i смурод, якi iшоў ад зборышча, смурод кепскай праказы, не такi, да якога ён ужо прызвычаiўся ў малым лепразорыi.

Калi ў хацiну ўварвалася хваля паветра яшчэ больш смярдзючая за iншыя, ён збялеў, ускочыў i рэзка прычынiў дошку, якая замяняла аканiцу. Потым яму стала сорамна за гэтую нестрыманасць, i ён, прыгнечаны, зноў сеў.

- Бедныя людзi, - прашаптаў ён.

- Праказа забiвае паволi... - сказаў лекар. - Але вы дарэмна так засмучаецеся, абат. Хвароба дае i пэўныя выгоды.

- Сапраўды выгоды, - прашаптаў, падцiснуўшы, як раз'юшаны леў, свае вялiзныя губы Тама д'Арфёй.

- Вядома. Праказа добра адганяе ўзброеных людзей, а такое лiха, як вайна, здаецца, збiраецца надоўга пасялiцца ў нашым каралеўстве. Наша слаўная праказа прымушае ангельцаў трымацца воддаль. Нiводзiн вораг каралеўства не наважыцца напасцi на лепразорый - як i нiхто свой, дарэчы. I дзякуй богу. Я маю на ўвазе тых рыцараў, якiя, быццам баронячы бедны люд, рабуюць вёскi, што трапляюцца на iх дарозе. Гара Хворых здаецца мне асяродкам мiру i спакою. Так Усявышнi ператварае зло ў даброць.

- Аман, бязбожнiк, - сказаў Тама д'Арфёй, слаба ўсмiхаючыся.

- Я не ўпэўнены, што пакiнуў бы гэтае сховiшча, каб зноў вярнуцца ў вар'яцкi свет, нават калi б гэта было магчыма.

Абат, разважаючы над апошнiм выказваннем, быў ужо гатовы прыйсцi да высновы, што фiласофiя - цудоўная штука, але гоман, якi ўсчаўся на дварэ, прымусiў яго прыслухацца. Ён расчынiў акно, але не мог разабраць нi слова, бо, пачынаючы з пэўнай вышынi, на гары жылi хворыя, галасавыя звязкi ў якiх былi пашкоджаныя праказай, i iх гаворка нагадвала мала зразумелае чужым звярынае рыканне. Толькi лекар крыху разумеў прымiтыўныя мовы, на якiх размаўлялi на розных паверхах гары. Ён пацвердзiў абату тое, пра што той ужо здагадаўся: чужынец быў блiзка. Ён папрасiў брата Роза патушыць свечку. Сябры ўладкавалiся каля акна, шырыня якога якраз дазваляла iм прасунуцца сваiмi вялiзнымi галовамi. Яны пiльна ўглядалiся ў цемру, чакаючы прыходу святога.