Читаем без скачивания Казкi (на белорусском языке) - Ганс Андерсен

- Божа, толькi б працiснуць галаву, - прамовiў ён.

I ў той жа момант галава яго, хаця i вельмi вялiкая, удачна праскочыла памiж прутамi, - не без дапамогi галёшаў, зразумела.

Цяпер справа была за тулавам, але яму нiяк не ўдавалася пралезцi.

- Ух, якi я тоўсты! - скардзiўся студэнт. - А я дык думаў, што галаву прасунуць будзе цяжэй за ўсё. Не, не пралезцi мне!

Ён хацеў адразу ж выцягнуць галаву назад, але не тут было: яна застрамiлася безнадзейна, ён мог толькi круцiць ёю колькi заўгодна i без усялякага толку. Спачатку лекар проста раззлаваўся, але хутка настрой у яго сапсаваўся дарэшты: галёшы паставiлi яго прама-такi ў жахлiвае становiшча.

На няшчасце, ён нiяк не здагадваўся, што трэба пажадаць вызвалiцца, i колькi нi круцiў галавой, яна не пралазiла назад. Дождж усё лiў i лiў, i на вулiцы не было нi душы. Да званка, каб паклiкаць дворнiка, усё-адно нельга было дацягнуцца, а сам вызвалiцца ён не мог. Ён баяўся, што, чаго добрага, давядзецца прастаяць так да ранiцы, бо толькi ранiцай можна будзе паслаць па каваля, каб ён перапiлаваў агароджу. I наўрад цi ўдасца перапiлаваць яе хутка, а на шум збягуцца школьнiкi, усе навакольныя жыхары, - так, так, збягуцца i будуць дзiвiцца на лекара, якi скурчыўся, як злачынца каля ганебнага слупа; дзiвiцца, як у мiнулым годзе на велiзарную агаву, калi яна расцвiла.

- Ой, кроў так i прылiвае да галавы. Не, я так з розуму звiхнуся! Так, так звiхнуся з розуму! Ох, толькi б мне вызвалiцца!

Даўно ўжо трэба было лекару сказаць гэта: у тую ж хвiлiну галава яго свабодна прайшла памiж прутамi, i ён стрымгалоў кiнуўся назад, зусiм звар'яцеўшы ад страху, у якi яго ўвагналi галёшы шчасця.

Але калi вы думаеце, што гэтым справа i скончылася, то глыбока памыляецеся. Не, самае горшае яшчэ наперадзе.

Прайшла ноч, надышоў новы дзень, а па галёшы ўсё нiхто не з'яўляўся.

Вечарам у маленькiм тэатры, размешчаным на вулiцы Каннiке, давалi прадстаўленне. Глядзельная зала была поўная. У лiку iншых артыстаў адзiн чытальнiк прадэкламаваў верш пад назвай "Бабулiны акуляры":

Быў у маёй бабулi дзiўны дар,

Якому пазайздросцiў бы вядзьмар.

Бо ёй вядома ўсё i нават болей:

Магла iсцi праз час уласнай воляй,

Магла пранiкнуць у вякi паглядам,

Ды не канчалiся яе расказы ладам.

"Якiя нам, - пытаю, як i ўсе,

Наступны год падзеi прынясе?

Што мае быць у нашым гаспадарстве?"

Але бабуля, спрытная ў каварстве,

Маўчыць упарта i ў адказ нi слова.

I часам пасварыцца на мяне гатова.

Ды як ёй выстаяць? I тут жа гнеў астыў,

Бо я ў яе любiмцам быў.

"Хай будзе так, як просiш, - i свае

Бабуля акуляры мне дае.

Цяпер, нябожа, паспяшы туды,

Дзе просты люд збiраецца заўжды.

Блiжэй да iх, як можаш, падыдзi,

На гурт праз акуляры паглядзi.

Калодай картаў раптам стануць людзi.

Па картах зразумееш, што было, што будзе?"

I я пайшоў, сказаўшы "дзякуй" згодна.

Ды дзе знайсцi натоўп? На плошчы, верагодна.

На плошчы? Не люблю, аднак, я сцюжы.

На вулiцы? Там гразь, слата i лужы.

А што, як у тэатры? Там, па-мойму,

Шумлiвую я напаткаю плойму.

I вось я тут. Аракулам каб стаць,

Патрэбна акуляры мне дастаць.

А вы сядзiце цiха, без нуды,

Бо кожны ляжа ў карты, i тады

Вам будзе вiдна ў далечы таемнай.

Маўчанне - знак уцямнасцi ўзаемнай.

Я распытаю зараз лёс i не дарэмна

З карысцю для сябе, з карысцю для народа.

Дык вось! Што скажа картаў нам калода?

(Надзявае акуляры)

Якую бачу я пацеху!

Вы, праўда ж, лопнулi б ад смеху,

Калi б зiрнулi на тузоў бубновых,

На гордых дам i каралёў суровых!

Тут пiкi, трэфы чорныя, як сажа,

Ды карта кожная што-небудзь нам раскажа.

Вось дама пiк, аблашчаная светам,

А закахалася ў бубновага валета.

Аднак што ж болей карты прадракаюць?

Для дома многа грошай абяцаюць

I госця з чужаземнай стараны,

А зрэшты, не патрэбны нам яны.

Размову пажадалi б вы пачаць

З саслоўяў? Лепей памаўчаць!

Параду дам, якi ж у ёй сакрэт:

Вы хлеб не адбiвалi б у газет.

Цi аб тэатры? Сварцы закулiснай?

Ну, не! З дырэкцыяй жыву бескампрамiсна.

Аб заўтрашнiм быццi? Ды вось якая справа:

Благое ведаць надта не цiкава.

Я знаю ўсё, але карысцi мала,

Пакуль часiна ведаў не настала!

Што, што? Хто шчаслiвейшы памiж вас?

Ага! Шчаслiўца вылучыць сам час...

Яго па ўсмешцы лёгка падлавiць,

Але прыйшлося б iншых засмуцiць!

Хто болей пражыве? Ах, ён? Цудоўна!

Ды гаварыць пра гэта не тактоўна.

Сказаць? Сказаць? Сказаць цi не?

Не, не скажу - адказ такi ў мяне!

Баюся, што магу зняважыць вас,

Лепш думкi вашы прачытаю ў гэты час,

Сабраўшы чарадзейных сiл запас.

Жадаеце вы знаць? Ды хопiць, пэўна, кпiн:

Здаецца вам, што я для вас адзiн

Мялю лухту з якiх ужо часiн.

Цяпер маўчу, i прыйдзе апраўданне,

Цяпер хачу ўчуць ваша меркаванне.

Дэкламаваў чытальнiк цудоўна, у зале загрымелi воплескi.

Сярод публiкi знаходзiўся i наш злашчасны лекар. Ён, здавалася, ужо забыў свае смешныя прыгоды, перажытыя мiнулай ноччу. Выпраўляючыся ў тэатр, ён зноў надзеў галёшы - iх пакуль яшчэ нiхто не запатрабаваў, а на вулiцы была слата, так што яны маглi саслужыць яму добрую службу. I саслужылi!

Верш зрабiў вялiкае ўражанне на нашага лекара. Яму вельмi спадабалася iдэя, i ён падумаў, што добра было б здабыць такiя акуляры. Крыху патрэнiраваўшыся, можна было б навучыцца чытаць у сэрцах людзей, а гэта намнога цiкавей, чым заглядваць у будучы год, - ён жа ўсё-адно надыдзе рана цi позна, а вось у душу да чалавека iнакш не заглянеш.

"Узяць бы, скажам, гледачоў першага рада, - думаў лекар, - i паглядзець, што робiцца ў iх на сэрцы, - павiнен жа быць туды ўваход, накшталт як у краму. Чаго б я там не наглядзеўся, трэба меркаваць! У гэтай вось дамы ў сэрцы, напэўна, змяшчаецца цэлая галантарэйная крама. А ў гэтай яна ўжо апусцела, толькi варта б яе як належыць памыць ды пачысцiць. Але можна набрысцi i на салiдныя крамы. "Ах, - уздыхнуў лекар, - ведаю я такую краму, аднак, на жаль, прыказчык для яе ўжо знайшоўся, i гэта адзiны яе недахоп. А ў многiя iншыя, напэўна, заклiкалi б: "Заходзьце, калi ласка, да нас, мiласцi просiм!" Але ж, вось бы зайсцi туды ў выглядзе дробненькай думкi, прагуляцца б па сэрцах!"

Сказана - зроблена! Толькi пажадай - вось усё, што трэба галёшам шчасця. Лекар раптам увесь неяк змiзарнеў, стаў зусiм малюсенькiм i пачаў сваё незвычайнае падарожжа па сэрцах гледачоў першага рада.

Першае сэрца, у якое ён трапiў, належала адной даме, але бедачына лекар спачатку падумаў, што апынуўся ў артапедычным iнстытуце, дзе лекары лечаць хворых, выдаляючы розныя пухлiны i выпраўляючы калецтвы. У пакоi, куды зайшоў наш лекар, былi развешаны шматлiкiя гiпсавыя злепкi з гэтых выродлiвых частак цела. Уся рознiца толькi ў тым, што ў сапраўдным iнстытуце злепкi здымаюцца, як толькi хворы туды паступае, а ў гэтым сэрцы яны выраблялiся тады, калi з яго выпiсваўся здаровы чалавек.

Сярод iншых у сэрцы гэтай дамы захоўвалiся злепкi, знятыя з фiзiчных i маральных выродстваў i ўсiх яе сябровак.

Лекар хутка перавандраваў у другое жаночае сэрца, - i на гэты раз яму здалося, што ён уступiў у светлы прасторны храм. Над алтаром лунаў белы голуб - увасабленне цнатлiвасцi. Лекар хацеў было схiлiць каленi, але яму трэба было спяшацца далей, у наступнае сэрца, i толькi ў вушах яго яшчэ доўга гучала музыка аргана. Ён нават адчуў, што стаў яшчэ лепшы i чысцейшы, чым быў раней, i варты цяпер увайсцi ў наступнае свяцiлiшча, якое аказалася беднай каморкай, дзе ляжала хворая мацi. Але ў адчыненыя насцеж вокны лiлiся цёплыя сонечныя промнi, дзiвосныя ружы, што расцвiлi ў скрыначцы пад акном, хiталi галоўкамi, кiваючы хворай, дзве нябесна-блакiтныя птушачкi спявалi песеньку аб дзiцячых радасцях, а хворая мацi прасiла шчасця для сваёй дачкi.

Потым наш лекар на карачках перапоўз у мясную краму; яна была завалена мясам, - i куды б ён нi памкнуўся, усюды натыкаўся на тушы. Гэта было сэрца аднаго багатага, вельмi паважанага чалавека, - яго iмя, напэўна, можна знайсцi ў гарадскiм даведнiку.

Адтуль лекар перавандраваў у сэрца яго жонкi. Яно ўяўляла сабой старую, амаль разбураную галубятню. Партрэт мужа быў узняты ў ёй замест флюгера; да яе былi таксама прымацаваны ўваходныя дзверы, якiя то адчынялiся, то зачынялiся у залежнасцi ад таго, куды паварочваўся муж.

Потым лекар трапiў у пакой з люстранымi сценамi, такi ж, як у палацы Розенборг, але тут люстэркi былi павелiчальнымi, яны ўсё павялiчвалi ў многа разоў. Пасярод пакоя ўзвышалася на троне маленькае "я" ўладальнiка гэтага сэрца i захаплялася сваёй уласнай велiччу.

Адтуль лекар перабраўся ў другое сэрца, i яму падалося, што ён трапiў у вузкi iгольнiк, набiты вострымi iголкамi. Ён было вырашыў, што гэта сэрца якой-небудзь старой дзевы, але памылiўся: яно належала ўзнагароджанаму мноствам ордэнаў маладому вайскоўцу, аб якiм гаварылi, што ён "чалавек з сэрцам i розумам".

Нарэшце бедны лекар выбраўся з апошняга сэрца i, зусiм ашалеўшы, яшчэ доўга нiяк не мог сабрацца з думкамi. Ва ўсiм ён вiнавацiў сваю буйную фантазiю.