Читаем без скачивания Казкi (на белорусском языке) - Ганс Андерсен

I ён задаволена пахiтваў галавой, разглядваючы пустыя станкi. Не хацеў прызнацца, што не бачыць таго, што бачаць яго мiнiстры.

Тут ужо i свiта караля ў адзiн голас пачала паўтараць:

- Вельмi, вельмi мiла!.. Зрабiце, ваша вялiкасць, з гэтай тканiны касцюм для блiжэйшай урачыстай працэсii.

Усе былi ў такiм захапленнi, што кароль раздобрыўся i ўзнагародзiў ашуканцаў рыцарскiмi крыжамi i надаў iм званне прыдворных ткачоў.

Усю ноч напярэдаднi ўрачыстасцi прасядзелi ашуканцы ў майстэрнi. Спалiлi больш за шаснаццаць свечак. Усе верылi, што ткачы рыхтуюць новае адзенне каралю.

Урэшце яны аб'явiлi:

- Гатова!

Кароль у суправаджэннi свiты сам завiтаў у майстэрню. Ашуканцы прадставiлi яму нябачны ўбор, хлуслiва прыгаворвалi:

- Вось гэта - штаны!.. Гэта - камiзэлька!.. А во - кафтан!.. Усё - цуд!.. Лёгкае, што павуцiнка, i не адчуеце на целе!.. У гэтым i хараство!..

- Так, так! - паўтаралi прыдворныя, хаця нiчога не бачылi i бачыць не маглi.

- А цяпер, ваша каралеўская вялiкасць, зрабiце ласку, скiньце з сябе ўсе адзёжкi i станьце перад вялiкiм люстэркам. Мы адзенем вас!

Кароль раздзеўся дагала. Ашуканцы ўзялiся прыбiраць яго. Рабiлi выгляд, нiбыта адзяюць на яго каралеўскую мантыю. Быццам нешта прымацоўвалi ў плячах, на талii. А кароль паварочваўся перад люстэркам ва ўсе бакi.

- Божа, як усё падыходзiць!.. Як цудоўна сядзiць на каралю новы ўбор!.. шапталiся прыдворныя, нiхто не асмельваўся сказаць праўду.

У такiм новым адзеннi кароль выйшаў на вулiцу. Камергеры, якiя заўсёды насiлi шлейф каралеўскай мантыi, i цяпер як бы неслi яе. Усе людзi, як убачылi караля, наперабой загаварылi:

- Ах, якое прыгожае новае адзенне ў караля! Як добра сядзiць на iм! Якая шыкоўная мантыя!

Нiводзiн чалавек не прызнаўся, што нiчога не бачыць. Нiхто не хацеў прызнацца, што ён дурань альбо сядзiць не на сваiм месцы. Нi адзiн касцюм караля не выклiкаў яшчэ такога захаплення.

- Дык ён жа голы! - закрычаў раптам нейкi маленькi хлопчык.

- Паслухайце, што гаворыць бязвiннае дзiцё, - сказаў яго бацька.

Усе пачалi шэптам перадаваць адзiн аднаму словы хлопчыка.

- Ды ён жа зусiм голы! Во, хлопчык кажа, што ён зусiм не адзеты! закрычаў урэшце ўвесь народ.

I каралю зрабiлася жудасна. Яму падалося, што народ гаворыць праўду. Але ж трэба было давесцi ўрачыстую цырымонiю да канца.

I ён выступаў яшчэ больш велiчна пад сваiм балдахiнам, парадным навесам, а камергеры iшлi за iм i прытрымлiвалi мантыю, якой не было.

ГАЛЁШЫ ШЧАСЦЯ

I. Пачатак

Справа была ў Капенгагене, на Ўсходняй вулiцы, непадалёку ад Новай каралеўскай плошчы. У адным доме сабралася вялiкая кампанiя - iншы раз даводзiцца ўсё-такi прымаць гасцей; затое, глядзiш, i сам дачакаешся калi-небудзь запрашэння. Госцi разбiлiся на дзве асобныя купкi: адна тут жа села за ломберныя сталы, другая ж утварыла кружок вакол гаспадынi, якая прапанавала "прыдумаць што-небудзь цiкавейшае", i размова пацякла сама сабой. Мiж iншым, гаворка зайшла пра сярэднiя вякi, i многiя лiчылi, што ў тыя часы жылося намнога лепш, чым цяпер. Так, так! Саветнiк юстыцыi Кнап абараняў гэтую думку так заўзята, што гаспадыня адразу з iм згадзiлася, i яны ўдваiх накiнулiся на беднага Эрстэда, якi даказваў у сваiм артыкуле ў "Альманасе", што наша эпоха чымсьцi ўсё-такi вышэй за сярэдневякоўе. Саветнiк сцвярджаў, што праўленне караля Ганса было лепшай i шчаслiвейшай часiнай у гiсторыi чалавецтва.

Пакуль вядзецца гэтая гарачая спрэчка, якая перапынiлася толькi на iмгненне, калi прынеслi вячэрнюю газету (зрэшты, чытаць у ёй абсалютна не было чаго), пройдзем у пярэднюю, дзе госцi пакiнулi свае палiто, кульбакi, парасоны i галёшы. Сюды толькi што зайшлi дзве жанчыны: маладая i старая. На першы погляд iх можна было прыняць за пакаёвак, якiя праводзiлi сюды сваiх самавiтых гаспадынь, але, прыгледзеўшыся ўважлiвей, вы б заўважылi, што гэтыя жанчыны анi не падобныя на служанак: надта ўжо мяккiя i пяшчотныя былi ў iх рукi, надта велiчныя пастава i ўсе рухi, а вопратка вызначалася нейкiм асаблiва смелым кроем. Вы, канечне, ужо здагадалiся, што гэта былi феi. Малодшая была калi i не самой феяй Шчасця, то ўжо, напэўна, камерысткай адной з яе шматлiкiх камер-фрэйлiн i займалася тым, што прыносiла людзям розныя дробныя дары шчасця. Старэйшая здавалася намнога больш сур'ёзнай - яна была феяй Смутку i заўсёды спраўлялася са сваiмi клопатамi сама, не перадаручаючы iх нiкому: так, прынамсi, яна ведала, што ўсё абавязкова будзе зроблена як належыць.

Стоячы ў пярэдняй, яны расказвалi адна адной, дзе пабывалi за дзень. Камерыстка камер-фрэйлiны Шчасця сёння выканала ўсяго толькi некалькi малаважных даручэнняў: выратавала ад лiўня чыйсьцi новы капялюш, перадала аднаму шаноўнаму чалавеку паклон ад высокапастаўленай нiкчэмнасцi i ўсё ў тым жа духу. Але затое ў запасе ў яе засталося нешта зусiм незвычайнае.

- Трэба табе сказаць, - закончыла яна, - што ў мяне сёння дзень нараджэння, i ў гонар гэтай падзеi мне далi пару галёшаў з тым, каб я аднесла iх людзям. Гэтыя галёшы валодаюць адной цудоўнай уласцiвасцю: таго, хто iх надзене, яны могуць iмгненна перанесцi ў любое месца цi ў любую эпоху - куды ён толькi пажадае, - i ён, такiм чынам, адразу набудзе шчасце.

- Ты так думаеш? - адгукнулася фея Смутку. - Ведай жа: ён будзе самым няшчасным чалавекам на зямлi i блаславiць тую хвiлiну, калi нарэшце пазбавiцца ад тваiх галёшаў.

- Ну, гэта мы яшчэ паглядзiм! - прамовiла камерыстка Шчасця. - А пакуль што я пастаўлю iх каля дзвярэй. Ану ж хто-небудзь iх абуе памылкова замест сваiх i стане шчаслiвы.

Вось якая памiж iмi адбылася размова.

II. Што адбылося з саветнiкам юстыцыi

Было ўжо позна. Саветнiк юстыцыi Кнап збiраўся дахаты, усё яшчэ разважаючы аб часе караля Ганса. I трэба ж было так здарыцца, каб замест сваiх галёшаў ён надзеў галёшы шчасця. Як толькi ён выйшаў у iх на вулiцу, чароўная сiла галёшаў тут жа перанесла яго ў эпоху караля Ганса, i ногi яго адразу патанулi ў непралазнай гразi, таму што пры каралi Гансе вулiц не масцiлi.

- Ну i гразёта! Проста жах што такое! - прамармытаў саветнiк. - I да таго ж нi адзiн лiхтар не гарыць.

Месяц яшчэ не ўзышоў, стаяў густы туман, i ўсё навокал патанала ў змроку. На рагу перад выявай мадонны вiсела лампада, але яна ледзь цеплiлася, так што саветнiк заўважыў карцiну, калi параўняўся з ёю, i толькi тады разгледзеў боскую мацi з немаўлём на руках.

"Тут, напэўна, была майстэрня мастака, - вырашыў ён, - а шыльду забылi зняць".

Раптам паўз яго прайшло некалькi чалавек у сярэдневяковых касцюмах.

"Чаго гэта яны так прыбралiся? - падумаў саветнiк. - Мабыць, з маскарада iдуць".

Але раптам пачуўся барабанны бой i свiст дудак, замiльгалi факелы, i позiрку саветнiка паўстала дзiвоснае вiдовiшча! Насустрач яму па вулiцы рухалася дзiўная працэсiя: наперадзе iшлi барабаншчыкi, спрытна выбiваючы дробат кiйкамi, а за iмi крочылi стражнiкi з лукамi i арбалетамi. Вiдавочна, то была свiта, якая суправаджала нейкую важную духоўную асобу. Здзiўлены саветнiк спытаў, што гэта за шэсце i хто гэты саноўнiк.

- Епiскап Зеландскi! - пачулася ў адказ.

- Злiтуйся, божа! Што яшчэ такое здарылася з епiскапам? - уздыхнуў саветнiк Кнап, сумна кiваючы галавою. - Не, наўрад цi гэта епiскап.

Разважаючы аб усiх гэтых дзiвосах i не гледзячы па баках, саветнiк марудна iшоў па Ўсходняй вулiцы, пакуль нарэшце не дабраўся да плошчы Высокага моста. Аднак моста, якi вёў да Дварцовай плошчы, на месцы не аказалася, - бедны саветнiк ледзь разгледзеў у суцэльнай цемры нейкую рэчку i ў рэшце рэшт заўважыў лодку, у якой сядзела двое хлопцаў.

- Загадаеце пераправiць вас на выспу? - спыталi яны.

- На выспу? - перапытаў саветнiк, не ведаючы яшчэ, што ён цяпер жыве ў часы сярэднявечча. - Мне трэба трапiць у Хрысцiянаву гавань, на Малую гандлёвую вулiцу.

Хлопцы вытрашчылi на яго вочы.

- Скажыце мне хоць бы, дзе мост? - працягваў саветнiк. - Ну што за непарадак! Лiхтары не гараць, а гразь такая, што здаецца, быццам па балоце брыдзеш.

Але чым больш ён размаўляў з перавозчыкамi, тым менш мог што-небудзь узяць у толк.

- Не разумею я вашай барнхольмскай тарабаршчыны! - раззлаваўся ён нарэшце i павярнуўся да iх спiнай.

Але моста ён усё-такi не знайшоў; каменны парапет набярэжнай знiк таксама. "Што робiцца? Вось бязладдзе!" - думаў ён. Так, нiколi яшчэ рэчаiснасць не здавалася яму такой убогай i мярзотнай, як у гэты вечар. "Не, лепш узяць рамiзнiка, - вырашыў ён. - Але, божа, куды ж яны ўсе прапалi? Як на злосць, нiводнага! Вярнуся ж я на Новую каралеўскую плошчу - там, напэўна, стаяць экiпажы, а то мне давеку не трапiць у Хрысцiянаву гавань!"

Ён зноў вярнуўся на Ўсходнюю вулiцу i паспеў ужо прайсцi яе амаль усю, калi ўзышоў месяц.

"Божа, што гэта тут панабудавалi такое?" - здзiвiўся саветнiк, убачыўшы перад сабой Усходнiя Гарадскiя вароты, якiя ў тыя далёкiя часы стаялi ў канцы Ўсходняй вулiцы.

Нарэшце, ён знайшоў брамку i выйшаў на цяперашнюю Новую каралеўскую плошчу, якая ў тыя часы была проста вялiкiм лугам. На лузе там i сям тырчалi кусты, i ён быў перасечаны цi то шырокiм каналам, цi то ракой. На супрацьлеглым беразе размясцiлiся бедныя домiкi галандскiх шкiпераў, чаму i месца гэтае называлася Галандскай вышынёй.