Читаем без скачивания За волю (на белорусском языке) - К Акула

Больш таго. Гэты прыгажун закрануў i ў ейным сэрцы нейкую чулую струну. Ледзь крыху, але закрануў. Ужо там недзе ззаду можа падасьпець трывога, што яна ня зможа быць да гэтага чалавека, як тыя людзi з клюбу вымагаюць, зусiм абыякавай... Адчувала, што нешта, - а што гэта магло быць? - скранулася ў ейным сэрцы.

- Вера, - зьвярнуўся да яе Алесь надта ласкавым голасам, - хацеў-бы i я цябе назваць маёй кветкай, можа не васiльком, але нейкiм рамонкам...

- Ты што, таксама нейкi паэт, цi як?

- Ды не. Але прызнаюся, што я ня меншы паклоньнiк красы, чымся быў наш слаўны Максiм, цi, - калi ўжо пашукаць далей, - стварыцель мадоннаў слаўны Рафаэль.

- Во, во, зараз зробiш зь мяне Вэнэру Мiлоскую, паставiш на п'едэстал i пакланяцца будзеш. Ха-ха! - шчыра зарагатала Вера.

Спроба сьпiхнуць Алесева прызнаньне на жарт не ўдалася. Румянец разьбегся па твары i вочы ейныя пазьбягалi сустрэчы з Алесевымi.

- Мая прыгожая кветка Вера? Васiлёк цi рамонак? Скарэй усяго рамонак.

Алесь насалоджваўся дзявочым зьбянтэжаньнем. Выкрывалася цнатлiвая, нiкiм магчыма незакранутая дзявочая нявiннасьць. Нясьмеласьць, няпэўнасьць у цiхiм голасе, якi, хаця-нехаця, мусiў гамаваць азарт першых парываньняў каханьня. I тут-жа, у гэтым голасе, нейкi дысананс.

- Алесь, каб ты ведаў мяне, запраўдную...

Гэтта яна завагалася.

- Але-ж, але, зараз раскажаш мне страшную гiсторыю, падобную да тых юрлiвых апавяданьняў часапiсу True Confessions (Запраўдныя споведзi).

- Пачакай, я схаджу да свайго возу й нешта прынясу, - сказаў Алесь. Ён ускочыў, пабег да аўта, выняў спад сядзеньня бутэльку брэнды, другую бутэльку вады "Канада драй". Неўзабаве прыбег да дзяўчыны й зноў сеў побач. Напалову налiў брэнды ў плястыковыя кубкi, з папяровага мяшка выцягнуў загорнутыя ў паперы канапкi, паставiў побач бутэльку з вадой.

- Вып'ем, - запрапанаваў, падаючы Веры гарэлку.

- Ня п'ю я, прабач, - сказала цiха Вера.

- Прашу. хоць крыху, вусны памачы.

- Глядзi, напоiш мяне, бяду будзеш мець, - усьмiхнулася дзяўчына.

- За нашае здароўе!

- Добра, за нашае здароўе.

Яна запраўды ледзь вусны памачыла i Алесю давялося колькi разоў спанукаць, каб выпiла тое да дна.

- Так што ты запраўды ня хочаш слухаць пра мяне? - спыталася, гледзячы Алесю ўважна ў вочы, кусаючы канапку.

- Калi маеш нязвычайную, нейкую надта цiкавую гiсторыю з жыцьця свайго дык напiшы ў той часапiс "Тру канфэшанс", куды ўсе пакрыўджаныя цi азартныя дзеўкi пiшуць, - жартаваў Алесь.

Вера не сьмяялася.

- Магчыма, што некалi раскажу й зразумееш...

Алесь уважна зiрнуў на яе. Што такое яна можа яму расказаць? Можа пра першае i катастрафальна-няўдалае каханьне? А можа пра тое, як яны тут цярпелi падчас слаўнае вялiкае дэпрэсii, цi пра тое, як за iхныя рабочыя клюбы заступалiся камунiсты?

Пасьля таго, як Алесь выпiў другую брэнды, гэтым разам на солё, адчуў што хлынула цяпло ў галаву.

- Дык што, можа пабяжым зноў паплёхацца?

Ледзь скончыў, а дзяўчына ўжо была на нагах.

"Але-ж i дурань я, мусiць закахаўся!" - сьмяяўся сам зь сябе Алесь пад вечар, калi адвёз дзяўчыну й вярнуўся на кватэру.

13

Калi аднойчы Вера пачала распытваць Нiну Ляскiн пра Капшуна, тая сказала, што мужчына працуе недзе ў страховачнай кампанii, разыйшоўся з жонкаю i агулам ён добры чалавек, якога людзi часта недацэньвалi. Калi-ж Вера хацела даведацца якую пасаду цi працу Рыгор Капшун меў у мясцовым рабочым клюбе iмя Горкага, дзе зьбiралiся "рускiя канадцы", пачула ад Нiны дакор, што яна крыху занадта многа хоча ведаць. Гэткi дакор крыху ўкалоў Веру бо ня пыталася-ж яна пра нейкiя зашыфраваныя атамныя тайнiцы. У памяцi засела падазрэньне, што Капшун мог быць ня тым, чым прыкiдваўся. Павiнна-ж быць нейкае апраўданьне сакрэтнасьцi Нiны Ляскiн.

Ужо некалькi тыдняў жылi пад адной страхой. З гутарак зь Нiнай, наглядаючы яе зблiзу, Вера спачатку думала, што Рыгор Капшун ёсьць ейным "бойфрэндам", хаця Нiна нiколi гэтага не пацьвердзiла. Некалькi разоў выходзiлi разам у горад, у нейкае там кiно цi тэатр. Анi разу Нiна не параiла Веры, што трэба ёй пазнаёмiцца, або пачаць наведваць "землякоў з клюбу". Зь iншага боку Веры здавалася, што Нiна занадта ёй цiкавiлася. Асаблiва-ж Нiну цiкавiлi адносiны Веры да Якiмовiча. Гэнае Нiнiна зацiкаўленьне Якiмовiчам i ёй самой дражнiла дзяўчыну асаблiва яшчэ таму, што гэтая быццам сяброўка з кватэры амаль нiколi нiякiх сваiх сакрэтаў не расказвала. Калi наагул гаварыла пра сябе цi iншых, дык у вельмi агульных рысах, нiколi нiчога такога важнага й канкрэтнага. Вера пачала адудзячвацца Нiне тойсамай манэтай. Яна не магла пазбыцца ўражаньня, што за гэтай сяброўскай маскай суседкi крыецца спрактыкаваная, хiтрая старая дзеўка, якая заўсёды ведае куды больш, чым у яе на языку было.

Верын сьцiплы заработак у Трыфты Тонi паглынала кватэрная аплата, харчы й вопратка, ня лiчачы iншых дробных выдаткаў. Дзяўчына надзвычайна любiла прыроду i ўсьпела ўжо рашчаравацца гэтым вялiзным, гулкiм горадам, што шпаркiм амэрыканскiм дынамiзмам лез уверх i разрастаўся ўшырыню. Быццам соляй рану пякло дзяўчыну падазрэньне, што гэтая Нiна Ляскiн была ейным босам нейкага спэцыяльнага прызначэньня. Калi аднойчы спыталася ў старой дзеўкi, чаму яна да гэтага часу не пазнаёмiла яе з моладзьдзю з "прагрэсыўнага рабочага клюбу", Нiна намагалася вытлумачыць, што зусiм непатрэбна Веры наглiць, што ёсьць яшчэ час, што неўзабаве яна сама даведаецца ўсё, што патрэбна, ад самога Капшуна, што ёй тымчасам трэба як мага вучыцца беларускую мову, пазнаваць Якiмовiча ды агульна быць добрай i паслухмянай дзяўчынай. У вынiку такога Нiнiнага выясьненьня Капшун паказўся Веры ў iншым сьвятле. Ёй ужо здалося, што яна станецца нейкiм агентам на Капшуновым павадку, якi будуць трымаць касматыя рукi. Няцiкавая будучыня. Рашыла тымчасам устрымацца ад роспытаў. Дзейнасьць ейная, як выглядала, будзе розьнiцца ад звычайнай працы ў Балтаве. Калi-б ня так, дык навошта ўся гэтая сакрэтнасьць, чаму адчужэньне ад грамады мясцовага клюбу, навошта апэратыўнае апанаваньне беларускае мовы? Неўзабаве дайшло пару элемэнтаў пры помачы якiх можна ўжо было бачыць на нейкую адлегласьць апэратыўны гарызонт, што нарадзiў iншыя пытаньнi. Што-ж цяпер? Паслухмяна выконваць загаданае, цi напляваць на гэта ўсё? Пытаньнi, сумлевы, ваганьне... Нешта гэта для Веры зусiм новае i дагэтуль нязьведанае...

У той час Вера мела немалыя посьпехi ў пазнаньнi беларускае мовы. Дагэтуль яна нядрэнна ведала расейскую. Старшая жанчына, якая назвала сябе Лапа, якая жыла недалёка ў суседзтве ў скромна ўмэбляванай кватэры, выклiкала яе два разы на тыдзень i па дзьве гадзiны давала iнструкцыi. Нацiскала на гутарковую мову. Матар'ялам для чытаньня была нудная прапагандовая публiцыстыка пра быццам аграмадны прагрэс камунiстычнага гiганта на эканамiчным фроньце, пра сусьветную ягоную мiрную афэнзыву, паклёпы на так званых капiталiстычных падпальшчыкаў вайны ды "iндустрыяльна-мiлiтарны камплекс", розных капiталiстычных "акулаў з Ўол стрыту", пра галечу прыгнечаных i пакрыўджаных пралетарыяў у капiталiстычных краiнах ды проста цi ня райскае жыцьцё рабочых у Савецкiм Саюзе, якiя зь вялiкай цьвёрдасьцю i ўпэўненасьцю, - зразумела, пад кiраўнiцтвам роднай камунiстычнай партыi, - будуюць лепшую будучыню для ўсяго чалавецтва. Для дзяўчыны, якая, дзякуючы няспрыяльным жыцьцёвым абставiнам, апынулася была ззамоладу ў радыюсе так званай сацыялiстычнай прапаганды, цяжка было вывудзiць крывадушнасьць партыйных брахуноў-злыдняў iзь вялiкага мора хвальшу.

Капшун пазванiў Веры ў нядзелю пасьля абеду, папрасiў яе пачакаць бо ён вось неўзабаве мае зьявiцца да яе ў нейкай важнай справе. Апрануты ў спартовую, з гавайскiмi малюнкамi, кашулю, ён агледзеў пакой, сказаў нешта на тэму, што ўсё тут прыгожа ды ў парадку i выгадна расьсеўся на канапе, выцягнуў сваю люльку ды ўзяўся напiхаць табакаю. Веры цюкнула ў галаву, што гэты чалавек i тут, выглядае, лiчыць сябе гаспадаром, а яе госьцяй.

- Мне сказалi, што ты зрабiла ўжо пэўны прагрэс у вывучэньнi беларускай мовы, - пачаў Грыша бязь нiякiх уступаў. - Дык можа пачнем гаварыць пабеларуску? Га? Хачу табе памагчы.

- Я яшчэ слабая, мала навучылася. Ну але, окэй, будзем, - згадзiлася Вера.

Засланяючы вокны шторамi, каб не перашкаджала яркае сонечнае сьвятло, Вера маўчала. Юрлiвыя Капшуновы вочы сьлядзiлi кажны крок дзяўчыны.

- Гэта добра. Магчыма, што нам ужо трэба далей рухацца, - цягнуў нудным голасам Грыша, смокчучы люльку. - Мне таксама сказалi, што ты шмат пра што распытвала... Адкажу на твае пытаньнi, магчыма ня ўсе. Адно раю: не сьпяшыся ўведаць адразу замнога, табе дадзём усе патрэбныя iнфармацыi. А цяпер, пакуль пачнем пра тваю работу, я мушу некаторае выясьнiць.

Ён наўмысна не сьпяшыў. Павольнасьць i дыкцыя, папыхваньне люлькай, давала важнасьць чалавеку i прадмету, пра якi меў гаварыць.

- Цi ты калi чула пра камiтэт "За вяртаньне на радзiму й культурныя сувязi з суайчыньнiкамi за мяжой"?

- Не, ня чула, не прыпамiнаю такога.

- Гэты камiтэт арганiзаваўся даўнавата i базаваўся ў усходнiм Бэрлiне. Заданьне ягонае двайное: iнфармаваньне нашых суайчыньнiкаў за рубяжом Савецкага Саюзу пра запраўдны прагрэс нашай сацыялiстычнай бацькаўшчыны i краiнаў народнай дэмакратыi i зьбiраньне iнфармацыяў пра нашых суайчыньнiкаў, помач iм у культурных мерапрыемствах. Заданьнi, як бачыш, высакародныя: мэтай ёсьць помач нашым суайчыньнiкам у цэлым сьвеце ўтрымлiваць трывалыя зносiны з бацькаўшчынай, якая сяньня ёсьць зьзяючым прыкладам адбудовы i прагрэсу пасьля вялiкай перамогi фашысцкай Германii сiламi Савецкага Саюзу. Камiтэт робiць вялiкую працу. Ён зьбiрае весткi пра нашых землякоў, памагае iм, калi хочуць, наведаць родных удома, але найважнейшая яго праца гэта пашырэньне праўды пра нашу пралетарскую дзяржаву i ейную культуру ды тэхнiчны прагрэс а таксама яе мiрную палiтыку. Камiтэт цяпер выдае шаснаццаць газэтаў у розных мовах народаў Савецкага Саюзу, уключна зь беларускай мовай. Вось тут захапiў я адну, можаш паглядзець.