Читаем без скачивания За волю (на белорусском языке) - К Акула

"Вялiкi й мудры" варвар у Крамлi захлынаўся ад рогату. Ён за ўсякую цану намагаўся напоўнiць Гулаг новай рабсiлай. Нiколi-ж у сваiх найбольш амбiтных марах не давялося спадзявацца яму, што заходнiя так званыя саюзьнiкi запраўды такiя сьляпыя й дурныя. Яны пазбывалiся сваiх найлепшых памочнiкаў, патэнцыяльных хаўрусьнiкаў у будучым змаганьнi з маскоўскiм iмпэрыялiзмам, аддавалi iх усiх "вялiкаму й мудраму айцу ўсiх народаў i карыфэю навукаў", проста навыперадкi пхалi мiльёны зьнямоглых гаротнiкаў у бальшавiцкае пекла.

Ужо шмат пазьней, пасьля вайны, даведаўся Якiмовiч пра так званае страчанае пакаленьне. Паводле прыблiзных падлiкаў адказных вэтэранаў "вялiкай айчыннай вайны", тым страчаным пакаленьнем аказалiся ўраджэнцы 1924-25-26 гадоў. З сотнi высланых на "даёш Бярлiн", вярталася назад адно двух цi трох... Былых сяброў Саюзу Беларускай Моладзi праглынуў на даўгiя гады Гулаг. I Алесь гадамi нараджэньня належаў да таго "страчанага пакаленьня". Кемлiвасьць, патрыятызм i вынаходлiвасьць выратавалi яго ад праклятай сталiнскай мятлы, што на замiнаваным i крывавым шляху "даёш Бярлiн" i ў Гулагу зьмяла з родных нiваў найбольш цэннае, што было ў самым росквiце, пакаленьне шматпакутнага народу.

15

Пасьля тае даўгое гутаркi з Капшуном Вера цi раз намагалася ўявiць Алеся вылюдкам, забойцам нявiнных людзей, з рукамi ў iхнай крывi. Казаў яшчэ Грыша, што ён i цяпер быццам браў удзел у нейкiх кансьпiрацыйных апэрацыях. Што за загадка! Тут цi ня сам чорт рогi мог паламаць. Намаляваны Капшуном злачынца нiяк не нагадваў таго дзяцюка, - ветлiвага, талерантнага, зычлiвага, добра адукаванага, сумленнага, - якога Веры ўжо ўдалося пазнаць з блiжэйшае адлегласьцi. Калi-б Алесь нават хацеў маскавацца, дык-жа перад ёю ня было патрэбы. Ён ня мог яе ведаць да сустрэчы ў Трыфты Тонi.

Вера некалi чытала ня толькi "буревестника революции", але й розных клясыкаў. Пачынаючы зь несалодкага дзяцiнства жыла мiж розных апякуноў, пазнавала шматлiкiх людзей. Меркавала, што жыцьцё ўзнагародзiла яе багатай практыкай. Тут-жа яна лоб у лоб сустрэлася зь нечым, чаго раней ня мела магчымасьцi спанатрыць. З аднаго боку Капшун выступiў iз сваiм варыянтам Алеся. Зь iншага - Алесь, якога, здавалася ёй, крыху ўжо пазнала. I завязка таго, што людзi называюць каханьнем.

Намагалася прадставiць Алеся ў найбольш нэгатыўным сьвятле, уявiць яго чалавекам на Капшуноў узор. Пасьля гутаркi з Грышам трымалася ў адносiнах да Алеся больш асьцярожна. Лёгка было страцiць раўнавагу, апынуцца ў мутацыях нявырашанага нутранога канфлiкту. Колькi тут было няведамых? Духовы фэрмэнт нарастаў. Канфлiкт мог выбухнуць зь небясьпечнай сiлай, разбурыць веру й догмы, якiя былi апорай дагэтуль.

Вера ўпэўнiлася, што Алесь ёй шчыра цiкавiўся, магчыма што ў адносiнах да яе кiраваўся адно пачуцьцём. Дзяўчына-ж асiрацела ў веку васьмi гадоў i ў дзяцiнстве не спазнала ад нiкога матчынай ласкi. Пазьней да яе, ужо ўзрослай, цi раз заляцалiся розныя дзяцюкi. Але нiводнага сур'ёзнага не пазнала. Некаторыя цiкавiлiся адно сэксам. Аднойчы была моцна пакрыўджанай, iншы раз рашчараванай. Да часу знаёмства з Алесем, мiма ўсяго пройдзенага, зьберагла, ёй здавалася, у сябе ўсё найлепшае. Гатовая была пайсьцi насустрач запраўднаму, гатоваму расьцi з двух бакоў, каханьню.

Цяжка было яе зьвесьцi з тропу нейкiм маскарадам. Алесь захапляўся ейным прывабным выглядам, цi раз пра гэта адкрыта гаварыў. Быў памяркоўным, зычлiвым, дабрадушным, шмат разоў памагаў ёй на працы ў краме, нiколi не надужываў сваёй пазыцыi боса. Дрымучыя дзявочыя пачуцьцi прачыналiся. Кантраляваныя раней, яны цяпер жадалi поўнi, росквiту, плёну. I цi яе вiна, што гэтта зьявiўся Капшун, якi сказаў наступнае: перад табой фашыстоўскi крымiналiст, забойца нявiнных, выкiдыш грамадзтва. Iдзi, нават пусьцiся зь iм, злавi падманi за ўсякую цану. Празь яго мы закрыем раты iншым бебурнацам, фашыстоўскiм махрыстым злачынцам, або зьлiквiдуем iх.

Заданьне нялёгкае. Ды выканаць яго такой дзяўчыне, як яна - плюнуць, калi-б яно не закранала тваiх людзкiх пачуцьцяў, каб можна было гэта неяк мэханiчна. Хаця-нехаця, тут лёгка ад яго не адкараскаешся. Пастанавiла, падумаўшы-перадумаўшы пра "людзей з клюбу", ацанiўшы сытуацыю "на халодную галаву", дзеяць паволi. А сумлевы вярталiся. Зноў-жа вярталiся старыя пытаньнi... А можа яно так, а можа лепш гэтак...

Падсумаваўшы выказваньнi Капшуна, гэты дзяцюк павiнен быць надта-ж спрытным i кемлiвым чалавекам, праўдападобна не адны зубы зьеў у мастацтве iнтрыгi, махлярства. Магчыма меў набiтую руку ў забойствах. Памяркуем, што ён цяпер зь вядомых прычынаў маскаваўся. Дык што крылася пад маскай? Адкуль ён зьявiўся, што рабiў падчас апошняй вайны. Кардынальныя пытаньнi...

16

Гэтых вялiкiх матылёў зь вясёлкай хварбаў называлi тут манархамi. I запраўды цi адзiн манарх мог-бы iм такiх колераў пазайздросьцiць. Некаторыя мясцовыя i суседнiя навукоўцы ўжо ганялiся за гэтымi прыгажунамi, каб адказаць на пытаньне: дзе яны зiмуюць. Расьцьвiла адна тэорыя, што яны адсюль, з сакавiтай прыроды Канады адлятаюць зiмаваць аж у Мэксыка. А тымчасам яны вось тут - вялiзная колькасьць - пырхаюць у квеценi ля поўнай рэчкi Крэдыт, што паволi пхне цяпер свае воды ў глыбокiм яры ў недалёкае возера. А за матылямi, сама быццам матылёк, ганяецца Вера. Усьцешанаму такiм пагодным днём Алесю прыгадалася пачутае ў сьвятынi: "усякае дыханьне славiць Госпада". Так яно. Птушыныя песьнi, расьцiннасьць, сонца... Пацеха, маладосьць... Не хапае салавейкi, бусла й жаваранка... Калi-ж iдзе пра тое "дыханьне", дык тут няма атрутных бензiнных гарадзкiх выхлапаў. Сонца, зелень, роскаш. Вера, пабачыўшы птушку робiна, цiкава раскажа пра яе. Яна ў гэтай краiне роджаная, любiць прыроду.

Дзяўчына перастала ганяцца за матылямi. Iшлi, задуманыя, насычвалiся адчуваньнем блiзкасьцi, гаварылi зрокам. I iхныя думкi былi, пэўне-ж, больш будзённымi, чымся тыя, што "славiлi Госпада".

- Алесь, ты ведаеш, мы ўжо даўно разам працуем i бачымся, але ты мала расказаў пра сябе: як ты жыў, дзе быў. Можаш расказаць?

- Гэй! - зьдзiвiўся Алесь. - Я ня ведаў, што ты так добра гаворыш пабеларуску. Адкуль то раптам узялося?

Яны спынiлiся. Алесь доўга i ўважна глядзеў дзяўчыне ў вочы. Дагэтуль гаварылi пераважна паангельску, адно рэдка калi ў мову дзяўчыны прарывалася расейскае цi беларускае слова.

- Я, знаеш, мала гаварыла, але цяпер нямношка падвучылася.

- А навошта табе гэта? Цi ты нямношка падвучылася, каб са мной пабеларуску гаварыць, цi што?

- Можа так, а можа й ня так. Хачу пазнаць твой край, чытаць беларускую лiтаратуру, спаткаць землякоў тваiх.

- Мне вельмi прыемна такое з тваiх вуснаў пачуць. Калi магу як памагчы табе вучыцца, то калi ласка...

- Можаш, мой даражэнькi, - раптам згадзiлася Вера.

"Даражэнькi"... Дагэтуль дзяўчына нiколi не назвала яго гэтым ласкальным словам. Алесь задумаўся, цi Вера цяпер думала паангельску i ўжывала беларушчыну, цi як. Iдзе, прыкладна, пра ўжываньне таго-ж слова "дарагi". У канадыйскай цi амэрыканскай бiзнэсавай дый i ў iншай карэспандэнцыi, там, дзе ў беларускай мове ўжываецца слова "шаноўны" цi "паважаны", на гэтым кантынэньце ды i ў самой Ангельшчыне скрозь ужываецца слова "дарагi". Чалавек вам зусiм незнаёмы, вы да яго пiшаце лiст у нейкай справе першы раз, усёроўна пачынаеце: "Дарагi мiстар Смiт", так i гэтак... У нашай мове гэткi зварот здаўся-б надта дзiўным. Адгэтуль у ангельскай мове слова "дарагi" набыло крыху iншы нюанс цi сфэру ўжываньня, чымся ў нашай.

Прыселi на беразе рэчкi.

- Ты вельмi амбiтная дзяўчына, - пахвалiў Веру Якiмовiч.

- Як добра чуць гэта ад майго боса. Можа дасi мне лепшую работу? жартавала Вера. Яна ўзяла гатовы кiй, што знайшла побач, варушыла iм у вадзе. Паднялася каламуць. Дзяўчына прыглядалася страказе, што быццам верталёт, затрымалася над купiнай.

- Зусiм не жартую. Беларускую мову вучылася! Цiкава, якiя там яшчэ ў цябе неспадзеўкi.

- Ты не адказаў на маё пытаньне.

- Гэта якое пытаньне? Ага, памятаю. Ты хочаш даведацца пра мяне?

- Так.

- Чаму?

- Таму, што хачу лепей цябе пазнаць.

Алесь маўчаў. Ейная парфума... Якая гэта? Цi ня бэзавая? Ледзь стрымлiваўся, каб ня ўзяць дзяўчыну ў абдымкi, абцалаваць яе...

- Адкуль мне пачынаць? - спытаўся.

- З самага нiзу.

Алесь усьмiхнуўся, уважна прыгледзеўся рамонку-спакусе, жартаўлiва пачаў апавядаць.

- Ну добра... Расказвалi мне, што нарадзiўся я ў старэнькай струхлелай хаце над ранiцу, пасьля трэцiх пеўняў...

- Што гэта струхлелая? Што гэта трэцiх пеўняў? - адразу перапынiла яго дзяўчына.

- Струхлелая, гэта значыць спарахнелая, цi - паангельску - rotten, а пеўнi то roosters, яны сьпяваюць трэцi раз над ранiцу.

- Разумею.

- Расказваюць, што на сьвет памаглi мне зьявiцца дзьве вясковыя бабкi, каторыя мяне спавiвалi. Тут во жанчыны родзяць дзяцей у шпiталях, а там, удома iнакш... Далей апавядаюць, што я заявiў аб сваiм зьяўленьнi на гэты божы сьвет добрым i галасьлiвым кугiканьнем цi кугаканьнем, так, як належыцца ўсiм ад часоў Адама i Евы, а, - калi ты пакланяешся Дарвiну, - ад пра-пра-пра-пра-пра-пра-пра-пра-прамалпаў...