Читаем без скачивания I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) - Масей Седнев

Райано перайшоў да мяне:

- Я даю вам (ён пачаў зьвяртацца да мяне на "вы") месца ў самiх Касьцюковiчах, у дзесяцiгодцы - выкладаць беларускую мову i лiтаратуру. Згода?

Я ня ведаю, што яму адказаць. Упаўнаважаны насьцярожыўся - слухае.

- Найлепшая ў раёне дзесяцiгодка. Настаўнiцкi калектыў iдэальны. Папрацуеце год, пабачыце: спадабаецца - застанецеся, не - паедзеце ў свой Мiнск.

- Райано, ня Мiнск, а Менск. Беларускiя нацыяналiсты, "нацдэмы", ня любяць "Мiнску".

- Дык ён-жа не нацдэм!

I ўжо да мяне:

- Ну дык i як? Заўтра i аформлю. Выпiшу прызначэньне.

- Райано, не сьпяшайся гэтак! - уставiў сваё ўпаўнаважаны.

У душы я кляну сябе, што не магу разгаварыцца з райано, не магу даць яму канкрэтнага адказу. Мяне прыгнятае прысутнасьць упаўнаважанага. Я хацеў-бы прыняць прапанову райано, такую спакусьлiвую. Прапанова райано ўзвышае мяне, я вырастаю ў сваiх собскiх вачох, я ўяўляю нават, як быў-бы задаволены мой бацька маёй пасадай выкладчыка ў раённай дзесяцiгодцы, як зайздросьцiлi-б мне ў Мокрым. Але я не люблю Касьцюковiчаў. Я ня ведаю iх. Мне яны чужыя. Мне трэба ехаць у Менск - гэта мая наканаванасьць. Я не магу ня ехаць туды. Я мушу спраўдзiць сябе, ня важна як - мне важна дайсьцi да свайго канца, спраўдзiцца. I таму я не магу нiчога сказаць райано. Ён глядзiць на мяне сваiмi добрымi вачыма i магчыма - дапушчаю - разумее, чаму я маўчу. А калi не разумее? Тады я трачу сябе ў ягоных вачох. Ён можа падумаць - хутчэй за ўсё - што я проста ня сур'ёзны чалавек, ня варты ягонай увагi. Не паверыць i Вяркееву: "перахвалiў, я нiчога ня бачу ў iм".

Вяркееў, бачу, незадаволены мной: дзе падзелася мая вынаходлiвасьць, спантаннасьць, мой досьцiп, нарэшце, мая культура, эрудыцыя?

I Вяркееў ратуе сытуацыю:

- Райано, мы заўтра зойдзем да цябе ў канцылярыю. Добра?

- Чакаю. Чакаю. Абавязкова.

Вяркееў заплацiў за ўсiх нас, i мы вылезьлi з-за стала, ладна захмялеўшыя. Упаўнаважаны, разьвiтваючыся, сказаў райано, што ён прыйдзе на ягонае выступленьне. Падаў руку Вяркееву, у мой бок толькi кiўнуў галавой, кiдка зiрнуўшы мне пад ногi.

Вяркееву я сказаў, што на канфэфэнцыi ня буду, пайду пахаджу па мястэчку, нанач прыду ў наш нумар.

Па мястэчку я не хадзiў, адразу пайшоў у нумар. Пакiнуў - каб мяне ня шукалi - пiсульку, што я пайшоў дамоў. Я не хачу заставацца тут нанач. Няцiкава. Самотна. Да таго-ж - я ведаю - Вяркееў прывядзе якую-небудзь з настаўнiцаў i што я мушу тады рабiць? Не хачу iсьцi i да райано. Працаваць у Касьцюковiчах, азначае - быць на вачох упаўнаважанага. Мая пуцявiна ўжо вызначана i трэба iсьцi па ёй.

Да цёмнага я буду ўжо ў Мокрым. Хацеў быў зайсьцi да Пiлiпа ў Дом калгасьнiка, сказаць i яму, што я iду, але перадумаў - не пайшоў да яго. У мяне ўзьнялася сiла - бегчы ў Мокрае. Хутчэй у Мокрае! Я ня раз хадзiў з Мокрага ў Касьцюковiчы - туды i назад у той-жа самы дзень. Разам семдзесят вярстоў. Яшчэ, купiўшы што, нясеш нешта i за сьпiною.

Выйшаўшы з мястэчка, я зьняў свае бацiнкi i - басанож - пусьцiўся ў дарогу. Праз вёскi ня йду - мiнаю iх. Нашто, каб мяне бачыў нехта на вулiцы босым? I толькi мiнуўшы вёску зноў узыходзiў на дарогу. Качуся - калi дарога йдзе на спад, iду павальней - калi яна ўзьнiмаецца. Ня надта разглядаюся - у мяне мала часу. Сустракаю зрэдку калгасныя абозы - вязуць на станцыю здаваць дзяржаве нарыхтоўкi: сена, маладую бульбу, дровы. На багнiстых мясцох бачу загрузлыя вазы, паламаныя восi, дугi, ськiнутыя каткi. Найбольш уражваюць укачаныя ў багну конi - яны такiя мiзэрныя, i, гледзячы на iх, заходзiцца ад жалю сэрца. У паветры вiсiць лаянка - у печань, у Бога, у Сталiна. Добрай вупражы няма, усё пянковае i яно хутка зношваецца, рвецца. Як гэта мне ўсё знаёма! Колькi разоў я загразаў вось гэтак, як яны. Я загразаю i цяпер, толькi ў нечым iншым.

Мiнаю маё Машавое. Сонца ўжо садзiцца. Ягоныя праменьнi - ужо рэдкiя, але агнiстыя - дастаюць, як штыхамi, на ўзгорку царкву i, адбiтыя ёю, паламаныя, гаснуць. Хоць крыжоў на царкве i няма, але ў маiм уяўленьнi яны ўсё гараць, як i тады, калi я глядзеў на iх, едучы з бабцяй на споведзь. Здаецца, варта толькi мне зноў глянуць на купалы, як яны, зiхатлiвыя, брызнуць на мяне сваiм золатам.

Наблiжаюся да маiх Жаркоў - там-сям у хатах ужо хлiпаюць агнi - слабыя, нясьмелыя, мiгцяць употайку, затуленыя ў куткох.

Да Мокрага засталося тры вярсты. Ня ведаю, чаму пры наблiжэньнi хвалююся i яшчэ больш сьпяшаюся. Пад наплывам пачуцьця трачу здольнасьць думаць.

Уважоджу ў Мокрае. Не, я не пайду вулiцай. Пайду агародамi паўз рэчку. Нашто мне з кiм сустракацца? Паўз рэчку цiха стаяць, стаiўшыся ў вечаровай цiшынi, хмызьнякi. Нагрэтая за дзень трава, дыхае нечым п'янкiм, духмяным, войстра пахным. Вось я ўжо й дайшоў, куды йшоў. Бачу - у iхным заднiм вакенцы агеньчык. Узыходжу на iхны агарод, з агароду - у сенцы. Бяруся за клямку адчыняю дзьверы ў хату: яны сядзяць за сталом. Вячэраюць. Кiнуўшы лыжку на стол, Хiма бяжыць да парогу, мне насустрач:

- Што такое? Прыехалi ўжо? А мой стары?

- Застаўся... Я толькi адзiн.

- Прыехаў на чым?

- Прыбег...

- Прыбег?

- Напрўду.

- Занудзiўся цi што? Ах, якi-ж ты бяглiвы! Хадзi, даражэнькi, за стол. Павячэраем разам. Згаладаўся-ж за дарогу, нябось.

Садзiць мяне за стол. Дае лыжку. I мы трох сiляем з аднэй мiскi кулеш, гарачы i густы, запраўлены скваркамi.

Пры сьвятле ў Дусi зораць вочы, сьвецяцца нейкiм асаблiвым бляскам. Глядзiць на мяне - гаворыць са мною вачыма. Я сiляю кулеш няўпэўнена i нязграбна. Яна ўсьмiхаецца, калi з мае лыжкi капае на стол кулеш. Гаворыць:

- Ты ня ўмееш есьцi нашага куляшу.

Забраўшы з грудзей косы, закiдвае iх за плечы, зьлёгку дакранаецца левай рукой лёкану, што зьвiсае ў яе над вухам. Яна неспакойная. Уражаная маiм прыходам.

- Цябе там нечым угнявiлi, што так прыбег? - пытаецца Хiма. - Гэта-ж ня так сабе прычгаў? Мой стары нiчога табе не казаў? Калi прыедзе?

Вылезла з-за стала:

- Ад куляшу па целяшу. Ды куляшом я вас не накармлю. Дастану яшчэ чаго.

Выйшла ў сенцы. У нейкiм сполаху Дуся зiрнула на мяне, вiдаць, таму што мы засталiся з ёю адны. Але вярнулася з сянец Хiма з палiваным гаршком у руках. Паставiла на стол. Пачала калупаць з яго на iсподак залiты маслам сыр.

Дуся бярэ рукамi з iсподку драбочкi сыру, дае мне, кладзе сабе ў рот, сьмяючыся. Мне падабаецца, як гэта яна робiць. Яна пачувае сябе ўжо больш свабодна, натуральна. Я любуюся ейнымi загарэлымi, зграбнымi рукамi, адкрытай, прыгожай шыяй. Лёгкую, тонкую балахонку на ейных грудзёх ледзь прыкметна пораць два кукiшы ейнай сарамлiвасьцi. Я не гляджу на iх - грэх.

Ззаду нас, у вакне, спалыхнула трывожным сьвятлом зарнiца. Хiма, перахрысьцiўшыся, пачала зачыняць вокны - будзе навальнiца. Нездарма-ж так парыла.

- Масеевiч, заставайся ў нас нанач. Нам боязна адным.

Падыйшла да вакна. Адчынiла. Зiрнула на ўсе бакi:

- Сунецца цёмная туча - агонь у чэраве. Цi не на бяду якую, крый ты, Божа! Застанься. Начуй у нас!

- Але я мушу йсьцi. Мне трэба зьбiрацца.

- Ты ня хочаш у нас заставацца? - спыталася Дуся. - Я не пайшла-б - баюся грому. Хочаш дамоў?

- Так, дамоў. I - не дамоў.

- Ды што ета ты гаворыш, Масеевiч? Бог з табой, а куды-ж? - устрывожылася Хiма.

- Мне трэба зьбiрацца, зьбiрацца... у дарогу.

- Не манi. У якую дарогу? Гэта табе надаела ў нас i цябе цягне туды назад, у горад, - ня верыць мне Хiма. - От ня дуры галавы, чалавеча. Хочаш Дусю напужаць? Куды ты пойдзеш процi ночы? Заставайся, кажу!

Дуся глядзiць на мяне - што я скажу? Я вылажу з-за стала. Вылазiць за мною i Дуся.

У вокнах зноў, як у сударгах, закалацiлася зарнiца. Хiма ледзьве пасьпела перахрысьцiцца. Яна выкруцiла ў лямпе кнот i лямпа згасла. "Нельга, каб гарэла сьвятло ў гразу".

Я стаю ўжо ля парогу, гатовы выйсьцi. Вокны ўсё часьцей асьляпляюцца блiскавiцай i ў прамежках гэтага асьляпленьня я ўлаўлiваю постаць Дусi ў белай балахонцы. Пад дзьвярыма азваўся кот - просiцца ў хату.

- I ён чуе небясьпеку. Уцякае. Бяжыць да людзей. Баiцца застацца на двары, - цiха, амаль шэптам, гаворыць Хiма.

За хатай, над рэчкай, ударыў гром i рэха пакацiлася па ўсiм навакольлi. Яшчэ i яшчэ. Раз за разам. Загуркатаў. Яшчэ лупянуў.

- Пэўна, вярбу над мостам цяў, - прашаптала Хiма.

Зашумеў дождж i сьцiхнуў гром. Ды нечакана лупянуў зноў у самы вугал i сiняя кацелка пакацiлася па двары.

Дуся кiнулася за полаг на свой ложак.

- Крый ты Божа, а я й забылася юшку зачынiць - яшчэ ўляцiць у комiн. Ня стой i ты ля парогу. Iдзi супакой Дусю - насьмерць перапужалася.

Я адхiнуў полаг - Дуся ляжала, накрыўшыся з галавой.

- Баiшся грому?

- Каб у хаце быў бацька, я не баялася-б. Як гром, я тулюся да яго i хоць дрыжу ўся, але ў ягоных руках супакойваюся.

Яна ськiнула з сябе дзяругу i гатовая была ўзьняцца, як гакнуў, здаецца ў самую хату - гром. Учэпiстая, прыклеiлася да мяне. Калоцiцца. I толькi калi я дакрануўся яе шчакi сваёю, яна супакоiлася, сьцiхла.

- Ты цяпер, як у бацькi.

Маўчыць.

- Не баiсься?

Пацалавала.

Дождж абкладваў сваiм шамаценьнем хату, лагодны i сьцiшны, закладваў вушы, суцяшаў. Гром ужо не парушаў гэтай сьцiшнасьцi. Толькi дзесьцi далёка - ужо за Вараноўкай - зрэдку чуваць было ягонае вуркатаньне.