Читаем без скачивания I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) - Масей Седнев

Хiма выцiрала фартухом сьлёзы.

Дуся дастала альбом i стоячы, пачала гартаць яго, паказваючы мне здымкi.

- Ну чаго-ж вы стаiцё? Сядайце ета за стол. Выгадней будзе, - парадзiла Хiма.

Мы селi за стол побач адзiн аднога. Апрача нядаўнiх Ягоравых з Эмай здымкаў, у альбоме былi i ранейшыя фатаграфii, у тым лiку шмат Дусiных. Свае здымкi яна прапушчала хутка, сьмяялася з iх, саромелася сябе, ранейшай. А мне тыя здымкi падабалiся найбольш, хвалявалi, будзiлi мае незваротныя часы. Дуся гартае й гартае. Мы бачым Ягора ў форме сяржанта, Эму - у прыгожай сукенцы, у капелюшы, з узьнятым над галавой парасонiкам. Бачым здымкi з Ягоравага вясельля. На iх Дуся не затрымлiваецца - хутка прагортвае.

- А гэта ты тут! - упяршыню загаварыла са мною Дуся. Дасюль яна гартала альбом моўчкi. Ейнае "а гэта ты тут" кранула мяне. Я чую яе вобак сябе, i паддаўшыся гэтаму пачуцьцю, амаль ня ўспрыймаю таго, што яна гаворыць.

На стале ўжо традыцыйны ў вёсцы для гасьця пачастунак - яечня i паўлiтра. Дуся з суднiку дастае шклянкi. Калi яна выходзiла па iх з-за стала, я ўглядзеў у ёй усю жаночую прынаднасьць. Дуся зноў села вобак мяне. Пiлiп разьлiў паўлiтра на ўсiх нас чатырох, выдзелiўшы пры гэтым жонцы i дачцы самую найменшую дозу. Узьняўшы шклянкi, Хiма i Пiлiп прывiталi мяне з прыходам у iхную хату, паспачувалi маёй бядзе, але, сказала Хiма, дзякаваць Богу, што вытрымаў, вярнуўся цэлым i здаровым. "Будзь-жа, Масеевiч, ня толькi нашым госьцем, а й нашым сем'янiнам. Будзе з кiм i нашай Дусьцы бавiцца. Дачакалася яна цябе, Масеевiч. Помнiш, не забыў, як ты быў у нас у гразу i як ад страху Дуся, дзiцянё, ускочыла табе на рукi?"

- Ды пакiнь ты, мама, - просiць яе Дуся.

- Цi гэта ты ачмурэла выпiўшы, цi дурнота табе стукнула ў галаву? раззлаваўся Пiлiп.

- Трэба-ж нешта гаварыць, а не сядзець, надуўшыся, - апраўдвалася Хiма.

- Дык няхай во чалавек ета й гаворыць. У яго ёсць пра што гаварыць, - ня ўступаў Пiлiп.

- А што Масеевiчу пра тое гаварыць? Лепш пра тое забыць. Iдзеце, Дуська, пагуляйце сьвятам такiм. Глядзiце, як людзi высыпалi на вулiцу. I мы з старым во куды выйдзем.

Дуся прапанавала пайсьцi ў Цэнтр, але я не захацеў iсьцi туды - там, напэўна, будзе Манька. З хаты мы выйшлi на агарод, адтуль спусьцiлiся на рэчку i хутка апынулiся ў зацiшку, сярод вербалозу, на мiжрэччы, на тым самым астраўку, дзе калiсьцi я любiў ляжаць у траве, слухаць пчалiны гуд, аддавацца спасьцiжэньню самога сябе i ўсяго iснага навакол. Гэта тое самае мейсца, дзе мяне падглядала Дуся, падаравала сплецены ёю вяночак i прасiла, калi я не захачу ўзяць яго з сабою, пусьцiць яго на ваду, паглядзець, дзё ён, ля якого берагу прыстане.

Iдзём. Украдкам аглядаем адзiн аднога. Дуся iдзе вобак, надта не наблiжаючыся да мяне. Iдзём, але няма болей куды iсьцi, i мы спыняемся. Закутак, ахутаны з усiх бакоў вербалозам, дрэмiць у сваёй цiшынi, дыша водырам нагрэтых рознаколерных траў, зьвiнiць ледзь чутнай музыкай розных казюрак. Сонца сьвецiць яшчэ на ўсю сваю паабедзенную моц. Напоенае духмянасьцяй паветра, мляўкае i душнае, родзiць нейкае асаблiвае адчуваньне паўнiнi жыцьця. Мы селi. Трава вышэй нас. Я рву травiнку, па якой паўзе божая кароўка, паказваю яе Дусi. Яна ўсьмiхаецца, ейная ўсьмешка ясьнее, сьвецiцца лагодай i любасьцяй. Дуся падстаўляе свой пальчык, i божая кароўка перапаўзае з травiнкi на ейны пальчык. "Я люблю ейны дотык", - гаворыць Дуся. Выстаўляе мне кароўку на ейным пальчыку i гаворыць: "Зьнiмi ў мяне яе". Я адказваю: "Ты-ж любiш ейны дотык". I, зьняўшы з ейнага пальчыку божую кароўку, бяру Дусiну руку. Цалую ў далонь. Ад гэтага майго дотыку вочы ў Дусi iмгляцца, закатваюцца ў чульлiвасьцi. Замёршы ў пацалунку, сьцiшна, нетаропка, яна замыкае мяне ў сваiх абдымках.

Мы доўга ляжым у траве. У нас няма страху, што нехта можа пабачыць нас.

Узьняўшыся, Дуся папраўляе сваю сьвяточную сукенку, пытаецца, цi што-небудзь на ёй вiдаць. I мы пайшлi. Зноў паўзрэчку. Дуся просiць мяне, каб я зайшоў да iх у хату, але я гавару, што мне лепей цяпер пайсьцi дамоў. Разьвiтваючыся, Дуся доўга не адпушчала мяне. Абняўшы, цалавала i калi адпусьцiла, у ейных вачох стаялi сьлёзы, цяжка было зразумець - сьлёзы радасьцi цi засмучэньня. Адыходзячы я сказаў Дусi, што прыйду да яе ўвечары.

Калi я вярнуўся дахаты, сястра сказала мне, што пасьля таго, як партызаны пакiнулi вёску, да нас заходзiў нейкi чалавек, хацеў пагаварыць са мною, пытаўся, дзе я. Сказаў, што зойдзе пазьней, увечары, але не сказаў, хто ён i якая ў яго да мяне справа. Сястра думае, што гэта нехта ад партызанаў.

Адведзiны незнаёмага чалавека ўстрывожылi бацькоў. Устрывожыла гэта й мяне, хоць вярнуўшыся дахаты, з першага дня я зразумеў, што спакойна ў Мокрым я ня пражыву. Праiснаваць мiж немцамi i партызанамi немагчыма. Мая нейтральная пазыцыя можа аказацца самай небясьпечнай, але паколькi я заняў яе, я мушу i стаяць на ёй. Я хачу жыць. Я ня жыў яшчэ. Я толькi пакутваў, хоць пакуты тое-ж жыцьцё, можа найвышэйшая форма яго праяўленьня. Ды я не хачу пакутваць. Мне дваццаць сем год, а цi жыў я? Не, я толькi рыхтаваўся жыць, жыць для нечага высокага, прыгожага. Дзеля гэтага высокага я бярогся ад спакусы нiжэйшым. Я, напрыклад, не кахаў, як кахалi iншыя. Я кахаў употайку, саромячыся прадмета майго каханьня. Мае равесьнiкi кахалi iнакш - яны зьбiралi ўраджай з свайго каханьня. Я жыў у мройнасьцi, яны - у дзеяньнi. На подступах да свайго iдэальнага, дзеля якога я ахвяраваў сабой, я зазнаў паражэньне, самае вялiкае ў маiм жыцьцi. Я нiкога ня вiню за маё паражэньне. У мяне няма нянавiсьцi - яе пагасiлi мае пакуты. Я мусiў-бы ненавiдзець партызанаў, але я не магу iх ненавiдзець - я толькi баюся iх. У мяне ёсьць падстава ненавiдзець савецкую ўладу, але яна пагасiла ў мяне сiлу супрацiўленьня ёй. Я хачу жыць. Настаў мой час жыць. Я не зважаю на тое, што дзеецца вакол мяне. Дый я ня ведаю, што дзеецца. Забралi немцы Маскву, цi не - мне ўсё роўна. Я ня прагны да навiнаў. Я паглынуты адным - сабою. Я нават ня ведаю, што робiцца ў мяне пад носам - у Мокрым. Я ахутаны ўласнай глухатою. Адраблю на полi з бацькам дзень, i ўсё. Я не магу дачакацца вечару, калi я магу нырнуць у сьцiшнасьць i патаёмнасьць начы. Выйду - навокал нi душы, усё цiха, нiхто нiдзе ня шамнiць. Толькi ты сунешся, паглынуты цемрай. Iдзеш - куды хочаш, нiхто табе не перашкодзiць. Ты ня думаеш, што нехта, стаiўшыся, можа сочыць за табою - з вакна, з-за вугла, з-за дрэва. Ты думаеш, што вёска сьпiць. А яна ня сьпiць. У ёй iдзе начное жыцьцё. У нейкай хаце вось цяпер, калi ты йдзеш, патаёмна шэпчуцца, вядуць нараду, рыхтуюцца да нейкага дзеяньня, можа нат адлiваюць на цябе кулю, а ты пра гэта й ня ведаеш - iдзеш, снуючы ў душы найлепшыя спадзяваньнi.

Я iду да Дусi. Наўпрасткi. Праз рэчку. Я думаю, што Дуся ўжо ў клецi. Чакае мяне. Уяўляю яе. Уяўляю нават, якая ў яе ночная кашуля. Цiхенька стукаю ў дзьверы. Яна адчыняе. Абняўшыся, iдзём да ложку.

- Я чакала цябе.

- I я цябе.

Лажымся. I няма грэху ўвайсьцi ў яе i любiць яе, узяць ад яе i даць ёй, замерцi з ёй i зноў нарадзiцца - iншым, чымся ты быў. I ты ляжыш, i ты ня хочаш адклейвацца ад яе, як i яна ад цябе. I, прасьветленыя, сьвецiмся - два ў плоць адзiну.

Дуся мне прызнаецца, што там, у мiжрэччы, на астраўку, яна напачатку не хацела паддавацца мне. Пытаюся - чаму? Адказвае - каб не падумаў пра яе дрэнна. Ня чулi - калi заснулi. Прахапiлiся, калi праз шчылiны дзьвярэй дабiралася ўжо да нас дзённае сьвятло. Дуся адчынiўшы дзьверы, зiрнула на бакi - цi няма каго. Я магу выходзiць. Цалуе, i я бягу праз агарод, на рэчку, дахаты. Увечары я буду зноў у Дусi.

Прыйшоўшы ад Дусi, я лёг спаць у сенцах. Прачнуўся позна, калi бацькi былi ўжо пайшоўшы на працу. У хаце заставалася толькi сястра, каб сказаць мне, што незнаёмы чалавек заходзiў учора да нас яшчэ раз. Я папрасiў сястру перадаць мне як найбольш дакладна ўсё, што гаварыў незнаёмы чалавек - чаго ён хацеў, хто ён, як ён выглядае. Сястра i пачала:

"Мы доўга чакалi цябе, не садзiлiся вячэраць, думалi - прыйдзеш. А цябе ўсё ня было. Мы й падумалi, што ты ня хочаш бачыцца з iм. Не дачакаўшыся цябе, селi вячэраць, а ён - на парог! I адразу: дзе ты? Бачыць, што цябе няма, пачаў насядаць на нас: вы сказалi яму, што я хачу пабачыцца з iм, што ў мяне ёсьць да яго справа? Вы сказалi яму ўсё гэта? Сказалi, што я прыйду ўвечары, во цяпер, значыцца? Бацька сьпярша ня ведаў, што яму адказаць. Сказаць, што мы сказалi гэта было-б нядобра для цябе: выглядала-б, што ня хочаш з iм бачыцца. Сказаць, што нiчога пра гэта мы табе не гаварылi - нам было-б нядобра. I бацька, замест, каб адказаць яму на ягонае пытаньне, узяў дый сам у яго спытаўся: а якая ў вас справа да яго? Незнаёмец раззлаваўся i зноў пачаў пытацца: дзе ты, прасiў нас знайсьцi цябе, сказаць, каб ты не хаваўся. А бацька на гэта яму - ты не хаваешся, нашто? Сказаў толькi, што ты пайшоў гуляць i недзе забавiўся. Незнаёмец не паверыў бацьку: "Ты мне ня хiтры, сказаў. - Бачу цябе наскрозь. А свайму сыну перадай: мы хочам бачыць яго, гаварыць з iм i што для яго няма нiякай апаснасьцi. Калi-ж ён падвядзе нас i яшчэ раз, пусьць на сябе пiняець. Буду ў вас зноў заўтра. Увечары". Сказаў i выйшаў, стукнуўшы дзьвярыма. Вось, братка ты мой, i чакай вечару. Гэта-ж сёньня ўжо. I што дзелаць? Бацька ня верыць яму, кажа, што яны хочуць згубiць цябе. Як так можа быць, казаў, у турму пасадзiлi, а цяпер ты iм спатрэбiўся. Маняць! Я пайду цяпер мацi дапамагаць лён палоць, а ты заставайся, братка, у хаце - думай, што рабiць, як з гэтага дзела вычапiцца. Наставiў ты многа людзей процi нас сваёю дзяльбою. Во йду палоць лён, а людзi будуць праходзiць мiма i скоса глядзець на нас: "Каму як, а сабе нябось выразаў дзе найлепш". Зайздросьцяць, што ў нас лён удаўся, зацьвiў усiма колерамi на дзялянцы, дзеля якой, ты ведаеш, спор быў - каму яе аддаць? Бацька падбiў цябе, каб гэтая дзялянка нам засталася. I ты так зрабiў. А трэба было аддаць яе каму iншаму. Ня было-б злабы. Жалаба на цябе пайшла i ў лес - даносяць i туды. Дык во й прыходзяць цяпер з лесу. Я думаю, што чалавек, што быў у нас i прыйдзе сёньня яшчэ - з лесу. Цяпер - ты пытаўся, як ён выглядае. Ды малады яшчэ. Крэпкi. Прысадзiсты. У штацкiм. Зброi ў яго ня прыкмецiла. Ды па ўсiм вiдаць - ваенны. Вось усё, братка, што я магу сказаць пра незнакомца. Думай цяпер сам, што рабiць - цi сядзець табе цяпер у хаце i чакаць незнаёмца, цi не паяўляцца. А калi не паяўляцца, дык дзе дзецца.