Читаем без скачивания Казкi (на белорусском языке) - Ганс Андерсен

- Квак-ах!

Гэта былi апошнiя словы маленькай жабы.

А дзе ж яна дзелася сама? Сакрэт просты, калi вы ведаеце, чым любяць ласавацца буслы.

Толькi не хочацца верыць, што бусел разам з жабай пракаўтнуў i каштоўны камень. Ён, вiдаць, вылецеў з яе вачэй разам з зыркiмi iскрамi. Яго падхапiлi сонечныя промнi. I занеслi на само сонца. А мо схавалi яшчэ дзе-небудзь? Давайма, сябры, шукаць каштоўны камень. Не стамляйцеся радавацца жыццю, кожны дзень рабiце для сябе ўсё новыя i новыя адкрыццi.

А цяпер падумайце: што ў гэтай казцы выдумка, а што - праўда?

СТАРЫ ДОМ

На адной вулiцы стаяў зусiм стары дом, пабудаваны яшчэ каля трохсот гадоў таму - гэтае можна было лёгка ўбачыць, бо на яго карнiзе, у вiньетцы-завiтушцы з цюльпанаў i хмелю, быў выразаны год ягонай пабудовы, а пад iм - даўнiмi лiтарамi i з захаваннем даўняга правапiсу ажно цэлы верш. З лiштваў i шалёвак пазiралi смешныя твары-мордачкi, што выяўлялi розныя ўхмылкi. Верхнi паверх дома быў значна шырэйшы за нiжнi; пад самым дахам быў вадасцёчны латок, што заканчваўся драконаваю галавой. Дажджавая вада павiнна была вылiвацца ў дракона з зяпы, але сачылася з жывата - латок быў дзiравы.

Усе iншыя дамы на вулiцы былi новенькiя, чысценькiя, з вялiкiмi вокнамi i гонкiмi, роўнымi сценамi; як адчувалася, яны, гэтыя свежыя пабудовы, не хацелi знацца са старым домам i нават думалi: "Цi доўга ён будзе тырчаць тут на ганьбу ўсёй вулiцы? З-за гэтага выступу нам не вiдаць, што робiцца вакол! А лесвiца, а лесвiца! Шырокая, нiбы ў палацы, i высокая, быццам вядзе на званiцу! Жалезныя парэнчы нагадваюць уваход у магiльны склеп, а на дзвярах блiшчаць вялiкiя медныя клямкi! Проста непрыстойна!"

Насупраць старога дома, на iншым баку вулiцы, стаялi гэткiя ж новенькiя, чысценькiя домiкi i думалi тое ж, што iхнiя калегi; але ў адным з iх сядзеў каля акна малы ружовашчокi хлапчук з яснымi, зiхотнымi вачыма; яму стары дом i пры сонечным, i пры месяцавым святле падабаўся куды болей за iншыя дамы. Пазiраючы на сцяну старога дома з патрэсканаю, а сям-там i з абляцелай атынкоўкаю, ён у думках маляваў сабе самыя дзiўныя карцiны мiнулага, уяўляў усю вулiцу забудаваную такiмi ж дамамi, з шырокiмi лесвiцамi, выступамi i востраверхiмi дахамi, бачыў перад сабою салдатаў з сякерамi i дзiдамi на доўгiм дрэўку, а вадасцёчныя латкi - драконамi i змеямi... Канечне ж, нельга было не паўзiрацца на стары дом! Жыў у iм адзiн дзядок, якi насiў кароткiя штаны да каленяў, жупан з вялiкiмi металiчнымi гузiкамi i парык, пра якi адразу ж можна было сказаць: вось гэта сапраўдны валоснiк! Ранiцамi да старога прыходзiў стары пакаёвы, якi прыбiраў усё ў доме i спаўняў усе гаспадаровы наказы; астатнi час стары заставаўся дома адзiн-адзiнюткi. Калi-нiкалi ён падыходзiў да акна кiнуць позiрк на вулiцу i на суседнiя дамы; хлапчук, якi сядзеў каля акна, хiтаў старому галавой i меў у адказ такi ж сяброўскi кiвок. Так яны пазнаёмiлiся i пасябравалi, хоць нi разу не загаварылi адзiн з адным, - гэта нi кроплi iм не замiнала!

Аднойчы хлапчук пачуў, як мацi сказала бацьку:

- Стары ўвогуле жыве няблага, але ён такi адзiнокi, бедны!

У наступную ж нядзелю хлапчук загарнуў штосьцi ў паперчыну, выйшаў за вароты i запынiў пакаёвага старога.

- Будзь добры! Занясi гэта ад мяне старому пану! У мяне два алавяныя салдацiкi, вось яму адзiн! Няхай ён застанецца ў яго, бо стары пан гэтакi адзiнокi, бедны!

Пакаёвы, здаецца, узрадаваўся, кiўнуў галавой i занёс салдацiка ў стары дом. Затым той жа слуга заявiўся да хлапчука запытаць, цi не пажадае ён сам зайсцi да старога пана. Бацькi дазволiлi, i хлапчук адправiўся ў госцi.

Медныя бляшкi на поручнях лесвiцы блiшчэлi ярчэй, чым калi, быццам iх нацёрлi, чакаючы госця, а жвавыя трубачы - на дзвярах былi выразаныя якраз трубачы, якiя выцiкоўвалi з цюльпанаў, - здавалася, дзьмулi ў трубы з усяе сiлы, i шчокi iхнiя напаўнялiся, круглелi больш, чым заўсёды. Яны трубiлi: "Тра-та-та-та! Хлопчык iдзе! Тра-та-та-та!" Дзверы адчынiлiся, i хлапчук зайшоў у вiтальню. Усе сцены былi абвешаны старымi партрэтамi рыцараў у латах-панцырах i жанчын у шаўковых сукенках, рыцарскiя даспехi пазвоньвалi, а сукенкi шамацелi... Затым хлапчук трапiў на лесвiцу, што спачатку вяла высока ўверх, а пасля зноў унiз, i апынуўся на даволi-такi пракаветнай тэрасе з вялiкiмi дзiркамi i шырокiмi шчылiнамi ў падлозе, з якiх вытыркалiся зялёная трава i лiсце. Уся тэраса, увесь двор i нават уся сцяна дома былi абчапляныя зеленню, дык тэраса здавалася сапраўдным садам, хоць на самай справе гэта была толькi тэраса! Тут стаялi старыя гаршкi для кветак нападобе галоў з аслiнымi вушамi; кветкi раслi ў iх як хацелi. У адным гаршку так i лезлi цераз край гваздзiкi: зялёныя сцяблiнкi iх разбягалiся ва ўсе бакi, i гваздзiкi нiбы гаварылi: "Ветрык песцiць нас, сонейка цалуе i абяцае падарыць нам у нядзелю яшчэ адну кветачку! Яшчэ адну кветачку ў нядзелю!"

З тэрасы хлапчука завялi ў пакой, абабiты свiной скураю з залатым цiсненнем.

Што ж, пазалота сатрэцца,

Свiная ж скура застанецца!

гаварылi сцены.

У тым жа пакоi стаялi ўпрыгожаныя разьбою крэслы з высокiмi спiнкамi.

- Сядай! Сядай! - запрашалi яны, а пасля жаласна рыпелi. - Ох, як ломiць косцi! I ў нас ламавiца, як i ў старой шафы! Касталомiца ў спiне! Ох!

Затым хлапчук зайшоў у той самы пакой, што навiсаў, быццам балкон, над нiжнiм паверхам. Тут сядзеў сам старэнькi гаспадар.

- Дзякуй за алавянага салдацiка, дружа! - сказаў ён хлапчуку. - I дзякуй, што сам завiтаў да мяне!

"Так, так" цi, лепш сказаць, "кхак, кхак!" - закрактала i зарыпела мэбля. Крэслаў, сталоў i стулаў было столькi шмат, што яны замiналi адно аднаму пазiраць на хлапчука.

На сцяне вiсеў партрэт прыгожай маладой жанчыны з жывым вясёлым тварам, але зачасанай i ўбранай па даўнiм ладзе: валасы яе былi напудраныя, а сукенка стаяла стырчком. Жанчына не сказала нi "так", нi "кхак", але ласкава пазiрала на хлапчука, i ён тут жа запытаў у старога:

- Дзе вы яе дасталi?

- У крамцы старызнiка, - адказаў той. - Там шмат такiх партрэтаў, але нiхто на iх не зважае: нiхто не ведае, з каго iх малявалi, - усе тыя асобы даўным-даўно памерлi i пахаваныя. Вось i гэтай панi няма на свеце гадоў пяцьдзесят, але я ведаў яе некалi, у даўнiну.

Пад карцiнай вiсеў за шклом букецiк засушаных кветак; iм, мусiць, таксама было гадоў пад пяцьдзесят, - такiя яны былi старыя! Маятнiк вялiкага i старасвецкага гадзiннiка гайдаўся туды-сюды, стрэлка рухалася, i ўсё ў пакоi старэла з кожнай хвiлiнаю, само таго не заўважаючы.

- У нас дома кажуць, што ты вельмi адзiнокi! - прамовiў хлапчук.

- О! Мяне пастаянна наведваюць успамiны... Яны прыводзяць з сабой столькi знаёмых асоб i вобразаў!.. А цяпер вось i ты зайшоў да мяне! Не, мне добра!

I стары ўзяў з палiцы кнiжку з малюнкамi. Там былi адлюстраваныя цэлыя працэсii, незвычайна дзiўныя карэты, якiх цяпер ужо не ўбачыш, салдаты, падобныя на трэфовых валетаў, гарадскiя рамеснiкi са сцягамi, што луналi. У краўцоў на сцягах красавалiся нажнiцы, якiя падтрымлiвалi два львы, у шаўцоў жа не боты, а арол з дзвюма галовамi - шаўцы робяць толькi парныя рэчы. Вось гэта была кнiжка дык кнiжка!

Стары гаспадар падаўся ў суседнi пакой па сочыва, яблыкi i арэхi. Не, у старасвецкiм доме, далiбог, было, вельмi цудоўна i добра.

- А я проста не магу заставацца тут! - прамовiў алавяны салдацiк, якi стаяў на куфры. - Тут так цiха i сумна. Не, хто прывыкнуў да сямейнага жыцця, таму тут не жыць. Сiлы маёй больш няма! Дзень цягнецца тут бясконца, а вечар яшчэ даўжэй! Тут не пачуеш нi прыемных гутарак, якiя вялi, бывала, твае бацькi, нi вясёлай дзiцячай гульнi, як у вас! Стары гаспадар такi адзiнокi! Ты думаеш, яго хто-небудзь цалуе? Пазiрае на яго хто-небудзь з ласкай? Бывае ў яго елка? Атрымлiвае ён падарункi? Не, нiколi! Вось ён хiба труну атрымае!.. Не, далiбог, я не вытрымаю такога жыцця!

- Ну, ну, хопiць! - сказаў хлапчук. - Па-мойму, тут цудоўна; сюды завiтваюць успамiны i прыводзяць з сабою столькi знаёмых асобаў!

- Штосьцi не бачыў я iх, ды i мне яны незнаёмыя ж! - адказаў алавяны салдацiк. - Не, мне проста няма сiлы заставацца тут!

- А трэба! - сказаў хлапчук.

У гэтую хвiлiну ў пакой зайшоў з вясёлай усмешкаю стары i чаго ён толькi не прынёс! I сочыва, i яблыкаў, i арэхаў! Хлапчук адразу ж забыўся пра алавянага салдацiка.

Вясёлы i задаволены вярнуўся ён дадому. Днi iшлi за днямi; хлапчук па-ранейшаму дасылаў у стары дом прывiтаннi, а адтуль меў таксама прывiтаннi ў адказ, i вось хлопчык зноў накiраваўся туды ў госцi.

Разныя трубачы зноў падалi свой голас: "Тра-та-та-та! Хлопчык прыйшоў! Тра-та-та-та!" Рыцары i паненкi на партрэтах пазвоньвалi даспехамi i шалясцелi шаўковымi сукенкамi, свiная скура размаўляла, а старыя крэслы рыпелi i крахталi ад раматусу ў спiне: "Ох!" Адным словам, усё было як i першы раз, - у старым доме час i днi iшлi адно ўслед аднаму, без нiякай змены.

- Не, я не вытрываю! - усклiкнуў алавяны салдацiк. - Я плакаў ужо волавам! Тут вельмi жалобна! Няхай лепш пашлюць мяне на вайну, няхай адарве там мне руку цi нагу! Усё ж змена будзе! Сiлы больш у мяне няма!.. Цяпер i я ведаю, што гэта за ўспамiны, якiя прыводзяць з сабою знаёмыя асобы! Мяне яны таксама наведалi, i, павер, iм не ўзрадуешся! Асаблiва калi яны пачнуць наведвацца да цябе часта. Урэшце я готовы быў саскочыць з куфра!.. Я бачыў цябе i ўсiх тваiх!.. Вы ўсе стаялi перада мною, як жывыя! Гэта было ранiцай у нядзелю... Усе вы, дзецi, стаялi ў сталовай, такiя сур'ёзныя, набожна склаўшы рукi, i пелi ранiшнi псалом... Тата i мама стаялi тут жа. Нечакана дзверы адчынiлiся, i ўвайшла, хоць яе не клiкалi, двухгадовая ваша сястрычка Мары. А ёй варта толькi пачуць музыку альбо спевы - усё роўна якiя, тут жа кружыцца ў танцы. Вось яна i пачала прытанцоўваць, але нiяк не магла трапiць у такт - вы спявалi гэтак працяжна... Яна падымала то левую ножку, то правую i выцягвала шыйку, але ладу не было нiякага. Нiхто з вас нават не ўсмiхнуўся, хоць i нялёгка было стрымацца. Я не стрымаўся, цiхенька ўсмiхнуўся сам сабе, дык i паляцеў долу! На лобе маiм ускочыў вялiкi гузак - ён i цяпер яшчэ не сыйшоў i так трэба мне... Усё, што бачыў, чуў i перажыў я ў вашай сям'i, так i ўсплывае ў мяне перад вачыма! Вось якiя яны, гэтыя ўспамiны, i вось што яны прыводзяць з сабою!.. Скажы, вы i цяпер яшчэ спяваеце ранiцай? Раскажы мне што-небудзь пра маленькую Мары! А калега мой, алавяны салдацiк, як жыве? Вось шчаслiвец!.. Не, не, я проста не вытрываю!..